POMORSKA REWITALIZACJA – Śródmieście w Nowym Dworze Gdańskim

Gmina Nowy Dwór Gdański jest gminą miejsko – wiejską, położoną między ramionami Wisły i Nogatu, w powiecie nowodworskim, na terenie województwa pomorskiego. Obejmuje ona obszar 213 km2, który zamieszkuje 16 791 osób (dane za 2020 rok). Gmina zlokalizowana jest w centrum Żuław Wiślanych, natomiast miasto Nowy Dwór Gdański w jej centralnym punkcie i uznawane jest za „Stolicę Żuław", dlatego też na jego terenie zlokalizowane są większe ośrodki administracyjne i kulturowe rangi powiatowej.

Usytuowanie geograficzne, a zwłaszcza bliskość Metropolii Trójmiejskiej i Mierzei Wiślanej oraz lokalizacja przy unowocześnionej trasie krajowej S7 skłaniają do postrzegania gminy jako obszaru o dogodnym położeniu geograficznym. Jednocześnie usytuowanie pomiędzy Obszarem Metropolitalnym Trójmiasta, Obszarem Funkcjonalnym Elbląga oraz Miejskim Obszarem Funkcjonalnym Malborka uznać należy za dające szanse rozwoju, szczególnie w aspekcie zwiększenia mobilności zawodowej mieszkańców i różnorodności rynku pracy.

Po II wojnie światowej miasto i tereny gminy zostały znacznie zniszczone. Wycofujące się w 1945 r. wojska niemieckie wysadziły wały Wisły, Nogatu i Tugi, co doprowadziło do zalania wielkiego obszaru Żuław, w tym sporej części miasta. Wysadzono większe budynki, mosty, transformatory i linie wysokiego napięcia. W tym okresie nastąpiła też całkowita wymiana składu ludnościowego. Ludność niemiecka opuściła tereny Żuław, a na jej miejsce zaczęli przybywać osadnicy z różnych części kraju i Europy oraz polscy repatrianci ze wschodu. W 1947 przesiedlono tu ludność ukraińską w ramach akcji „Wisła". Powojenni osadnicy żuławscy przez kilka lat osuszali i oczyszczali zalane ziemie.

Gmina ma rolniczy charakter, czemu sprzyjają żyzne żuławskie gleby. Rolnictwo pozostaje zatem ciągle ważną gałęzią lokalnej gospodarki. W przeszłości na tych terenach dominowało rolnictwo państwowe, zamienione współcześnie najczęściej na sprywatyzowane wielkoobszarowe gospodarstwa, korzystające z pracy najemnej. Miejsca te charakteryzuje wysokie i trwałe bezrobocie, głównie w byłych osiedlach pegeerowskich.

Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji

Jednym z wymogów rozpoczęcia procesu rewitalizacji było opracowanie diagnozy służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji w oparciu o obiektywne i weryfikowalne dane. Na jej podstawie oraz po przeprowadzeniu konsultacji społecznych, Rada Miejska w Nowym Dworze Gdańskim wyznaczyła w kwietniu 2016 r. w drodze uchwały, na wniosek Burmistrza, obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji. Uchwała ta została zmieniona w czerwcu 2019 r.

Szczególnie częstym i charakterystycznym zjawiskiem w miastach jest degradacja jego najcenniejszych fragmentów, czyli obszarów centralnych, historycznych, pełniących funkcje reprezentacyjne. Stan taki zaobserwowano w Nowym Dworze Gdańskim, gdzie jego śródmiejska część, posiadająca największe walory kulturowe była jednocześnie obszarem szczególnie dotkniętym kryzysem (nagromadzenie zjawisk kryzysowych w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzenno – funkcjonalnej, środowiskowej oraz technicznej).

W Nowym Dworze Gdańskim obszar rewitalizacji pokrywa się z obszarem zdegradowanym i obejmuje tereny Śródmieścia, tj. historyczne centrum miasta. Granice wyznaczone są przez zakole rzeki Tugi od północy, zachodu i południa, oraz ulicę Obrońców Westerplatte od wschodu. Obszar rewitalizacji obejmuje swoją powierzchnią 16 ha, co stanowi 0,08 % powierzchni gminy i 3,16 % ogólnej powierzchni miasta. W 2016 r. zamieszkiwany był przez 1382 osoby, co stanowiło 7,9 % ogółu ludności gminy i 14,3 % ogółu liczby mieszkańców miasta.

Gminny Program Rewitalizacji Gminy Nowy Dwór Gdański na lata 2017-2023

Dla wyznaczonego obszaru rewitalizacji w marcu 2017 r. opracowano Gminny Program Rewitalizacji Gminy Nowy Dwór Gdański na lata 2017-2023 (dalej: GPR). Program ten był zmieniany dwukrotnie tj. w październiku 2017 r. oraz w październiku 2019 r. Dokument był poddany konsultacjom społecznym, a następnie podlegał opiniowaniu przez podmioty wskazane w ustawie o rewitalizacji.

GPR tworzony był przy czynnym udziale mieszkańców obszaru rewitalizacji. Formami partycypacji społecznej jakie wykorzystano do opracowania dokumentu były m.in.:

• badania ankietowe (internetowe, PAPI),
• wywiady indywidualne (IDI),
• mapowanie behawioralne,
• spacery studyjne,
• konferencja podsumowująca projekt Programu zrealizowana w budynku Żuławskiego Parku Historycznego. Oprócz dyskusji nad przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi, wygłoszono prelekcje na temat wartości oraz dziedzictwa kulturowego oraz zaprezentowano koncepcje na zagospodarowanie nabrzeża rzeki Tugi.

Zebrano wnioski oraz opinie z tych działań i na tej podstawie sporządzono ostateczną wersję Gminnego Programu Rewitalizacji. Formułując Program dążono do tego, aby stworzyć spójną, opartą na obiektywnej diagnozie problemów, wizję rozwoju obszaru rewitalizacji.

Więcej informacji o procesie partycypacyjnym dostępnych jest w Raportach z konsultacji społecznych zamieszczonych w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego.

Krótka charakterystyka obszaru rewitalizacji

Obszar rewitalizacji – Śródmieście - pełni rolę ośrodka centralnego miasta i gminy. Sprawuje szereg istotnych funkcji wykraczających poza granice terenu, m.in.: administracyjne, usługowe i kulturowe. Naturalną barierą planistyczną wyznaczającą ten teren jest rzeka Tuga, natomiast barierą komunikacyjną - ulica Obrońców Westerplatte.

Na przedmiotowym obszarze przeważają funkcje mieszkaniowe (kamienice, budynki spółdzielni mieszkaniowej) z usługami w parterach  oraz instytucje publiczne (Urząd Miejski, Żuławski Ośrodek Kultury, Starostwo Powiatowe, Żuławski Park Historyczny). W sąsiedztwie rzeki znajdują się w większości tereny zielone.

Diagnozy opracowane na etapie delimitacji obszaru potwierdziły, iż zlokalizowana tu zabudowa jest w znacznym stopniu nieuporządkowana, chaotyczna i w złym stanie technicznym, co znacznie obniża estetykę i funkcjonalność tego terenu. Brak spójności architektonicznej, przejawia się zróżnicowaniem gabarytów zabudowy, wysokości, kolorystyki, czy sposobu wykończenia elewacji. W związku z tym, zespoły zabudowy wymagały podjęcia działań dotyczących poprawy ich wyglądu, szczególnie w zakresie elewacji budynków i zwiększenia efektywności energetycznej. Dodatkowo, przestrzenie publiczne na obszarze rewitalizacji to głównie przestrzenie reprezentacyjne, nieuwzględniające potrzeb osób starszych, dzieci, aktywnej młodzieży. Dla tych grup mieszkańców obszar rewitalizacji nie oferuje terenów umożliwiających atrakcyjny wypoczynek i rekreację codzienną. Fakt ten może mieć wpływ na brak aktywności wśród mieszkańców i ich zaangażowania społecznego, integracji społecznej czy utożsamiania się z miejscem zamieszkania. Powyższe zostało również potwierdzone na etapie pogłębionej diagnozy obszaru.

Badania, analizy i wywiady przeprowadzone na etapie opracowywania programu rewitalizacji pozwoliły na identyfikację głównych problemów społecznych, z którymi zmaga się obszar rewitalizacji, zaliczyć do nich można m.in.:

• stały spadek liczby mieszkańców (liczba osób zamieszkująca Śródmieście w latach 2015-2018 zmalała o 80 osób, tj. 6%), na który wpływ ma m.in. odpływ ludności do aglomeracji i dużych miast spowodowany, np. niedostateczną możliwością kształcenia zawodowego i wyższego na terenie gminy. Znacząca liczba osób migruje też za granicę w celach zarobkowych. W rezultacie na obszarze rewitalizacji można zaobserwować zmianę struktury wieku społeczności lokalnej i związaną z tym zmianę potrzeb mieszkańców. Ma miejsce starzenie się społeczeństwa (wysoki procent osób w wieku poprodukcyjnym kształtującym się na poziomie 25,86 % w roku 2015) oraz powszechne są przypadki rozbitych rodzin, rozdzielonych w wyniku wyjazdów za pracą;
• wysoki odsetek osób korzystających ze wsparcia oraz zasiłków pomocy społecznej (w 2015 r. około 25 % mieszkańców Śródmieścia). Z pomocy korzystały zwłaszcza osoby długotrwale bezrobotne, zwłaszcza kobiety, w szczególności samotnie wychowujące dzieci, osoby starsze i niepełnosprawne;
• ubóstwo wśród rodzin;
• bezrobocie - udział długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym w roku 2015 wynosił na obszarze rewitalizacji 11,2 % (tj. 86 osób).  Jednym z głównych powodów większego bezrobocia wśród kobiet była i nadal jest nieobecność na rynku pracy związana z macierzyństwem - matki samotnie wychowujących dzieci, które ze względu na brak wsparcia i konieczność opieki nad dziećmi nie mogą podjąć pracy zarobkowej.

Analizy potwierdziły, iż potencjałami Śródmieścia są obiekty objęte ochroną konserwatorską, które należy otoczyć wsparciem, w celu zachowania walorów kulturowych. Uwypuklenie ich walorów może mieć przełożenie na wiele aspektów, w tym na rozwój gospodarczy obszaru rewitalizacji, poprawę warunków zamieszkania oraz podniesienie wartości obszaru rewitalizacji dla budowania kapitału społecznego.

Opis zintegrowanego projektu rewitalizacji

Znaczny wkład w realizację GPR, a tym samym w niwelowanie problemów występujących na obszarze rewitalizacji ma realizacja zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 obejmującego:

• działania infrastrukturalne pn. „Rewitalizacja społeczno – przestrzenna obszaru nr 11 w centrum Nowego Dworu Gdańskiego" współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego;
• działania społeczne pn. „Rewitalizacja w Nowym Dworze Gdańskim poprzez aktywną integrację i wsparcie rodziny" współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Dzięki podpisanym przez Gminę w 2018 r. umowom o dofinansowanie na realizację ww. działań możliwa jest poprawa warunków życia mieszkańców. Film z podpisania umowy o dofinansowanie dostępny jest TUTAJ.

Ważną rolę w procesie rewitalizacji prowadzonym przez Gminę pełnią obiekty zabytkowe, które reprezentują dziedzictwo tego obszaru. Budynkiem o ważnych funkcjach społecznych jest Żuławski Ośrodek Kultury (dalej: ŻOK) - pierwszy dom kultury w powojennej Polsce. Jego stan techniczny wymagał pilnego remontu oraz modernizacji, w tym w zakresie dostosowania infrastruktury do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, które z uwagi na liczne bariery miały dotychczas utrudniony dostęp do obiektu. ŻOK, dzięki uzyskanemu dofinansowaniu w znaczący sposób zwiększył katalog oferowanych usług społecznych skierowanych do mieszkańców, ponieważ w budynku wygospodarowano i dostosowano pomieszczenia dla potrzeb Centrum Rozwoju Rodziny. Przeprowadzono m.in. remont widowni, hallu, szatni oraz łazienek, montaż windy, a także wymianę instalacji elektrycznej i centralnego ogrzewania. Dzięki tym działaniom ŻOK staje się ważnym miejscem aktywności, rozwoju i pomocy mieszkańcom.

Poniżej wybrane wnętrza ŻOK przed i po remoncie:

W miejscach, gdzie występuje problem ubóstwa, nawarstwiają się problemy ze stanem technicznym budynków mieszkalnych, podjęto działania remontowo-modernizacyjne. W ramach projektu wykonano modernizację części wspólnych 6 budynków komunalnych (przy ul. Kopernika12, Kopernika 14, Sikorskiego 13, Sikorskiego 17A, Wejhera 7 oraz Plac Wolności 4) oraz 3 budynków wspólnot mieszkaniowych (przy ul. Obrońców Westerplatte 3, przy ul. Sikorskiego 26, przy ul. Plac Wolności 9), będących partnerami projektu. Przeprowadzone prace wpłynęły nie tylko na poprawę warunków mieszkaniowych mieszkańców ale również na ogólny stan ładu przestrzennego na obszarze.

Poniżej zdjęcia wybranych budynków komunalnych poddanych renowacji:

Realizacja projektu zakładała również zagospodarowanie nieuporządkowanej dotąd przestrzeni przy remontowanych budynkach komunalnych. Metamorfozę przeszły podwórka przy ul. Plac Wolności 4 oraz przy ul. Kopernika. Dzięki podjętym inwestycjom powstały m.in. nowe ciągi piesze, uporządkowano dotychczasowy ciąg pieszo-jezdny, dokonano nasadzeń zieleni, zainstalowano małą architekturę, w tym altanę z przeznaczeniem na miejsce spotkań mieszkańców.

Niedostatecznie zagospodarowana przestrzeń znajdowała się również w centrum obszaru, m.in. przy ul. Miłosza, gdzie właściciele budynków mieszkalnych nie są jednocześnie właścicielami podwórzy z nimi sąsiadujących. Taki podział powoduje obojętność wobec ładu przestrzennego, co potęguje zjawisko dezorganizacji na obszarze. Dodatkowo, oprócz barier architektonicznych, zidentyfikowano problem braku dostatecznej ilości obiektów małej architektury, w tym ławek, koszy na śmieci oraz lamp ulicznych. Mała liczba ławek powodowała, że mieszkańcy byli w większej mierze przechodniami, a nie uczestnikami w przestrzeni. Ta sytuacja również nie wpływała na zapewnienie bezpiecznego środowiska dla osób starszych i niepełnosprawnych, które mogłyby wykorzystywać takie elementy jako asekurację. Dzięki środkom unijnym możliwa była odnowa tego terenu obejmująca m.in.: nasadzenia zieleni, nowe ciągi piesze, montaż małej architektury.

W Śródmieściu zagospodarowane zostały również podwórka między budynkami spółdzielni (Partnera projektu) przy ul. Sikorskiego 4-8, ul. Plac Wolności 5, by zniwelować amorficzność tej przestrzeni.

Naprawy oraz modernizacji wymagały również elementy infrastruktury, w tym: ciągi komunikacyjne. Remontowi poddano ul.: Miłosza, Wąską, Wejhera, Przechodnią oraz chodnik przy ulicy Obrońców Westerplatte. Poprawa warunków życia, w tym jakości przestrzeni publicznych i elementów się w nich znajdujących wpływa pozytywnie na odbiór procesu przez mieszkańców.

Metamorfozę przeszedł również bulwar wzdłuż rzeki Tugi, obszar o dużym potencjale turystyczno-gospodarczym. Przed rozpoczęciem inwestycji tereny przy rzece były nieatrakcyjne, zdegradowane, wypełnione zaroślami, blaszanymi garażami oraz zaśmiecone. Poczucie bezpieczeństwa na tym obszarze było dużo niższe również z powodu braku odpowiedniego oświetlenia i monitoringu przestrzeni nad rzeką.

W ramach wykonanych prac m.in. uporządkowano zieleń, zamontowano obiekty małej architektury, wykonano ścieżki, ciąg rowerowo-rolkowy, przeprowadzono renowację mostku i wybudowano kładkę pieszo-rowerową. Zakres zadania opracowany został w ramach konkursu architektoniczno-urbanistycznego na opracowanie koncepcji zagospodarowania bulwaru. Z prac konkursowych wykorzystano: zaproponowany układ ścieżek wraz z lokalizacją kładki oraz formę pagórków z siedziskami.

Poniżej wybrane zdjęcia przedstawiające bulwar przed i po modernizacji:

Niżej zdjęcia przedstawiające obecny stan bulwaru:

Gmina Nowy Dwór Gdański rozstrzygnęła również konkurs skierowany do mieszkańców Śródmieścia na wyłonienie lokalizacji przestrzeni do zagospodarowania w ramach przedsięwzięcia „Pobudzenie kreatywności i współdziałania w zakresie zagospodarowania przestrzeni publicznych". Wybrano lokalizację przy ul. Kopernika 11 i 11a. W ramach realizacji zadania odbyły się 2 spotkania z mieszkańcami w celu opracowania projektu zagospodarowania podwórka. W ramach spotkań konsultacyjnych został uzgodniony m.in. przebieg ciągów komunikacyjnych, wybór roślinności, wybór i rozmieszczenie małej architektury, a następnie przeprowadzone były wspólnie z mieszkańcami prace.

W ramach projektu „Rewitalizacja w Nowym Dworze Gdańskim poprzez aktywną integrację i wsparcie rodziny" w budynku ŻOK powstało Centrum Rozwoju Rodziny (dalej: CRR), w którym funkcjonuje Placówka Wsparcia Dziennego, Miejsca Aktywności Lokalnej, Centrum Wolontariatu, Punkt Konsultacyjny w zakresie poradnictwa specjalistycznego, psycholog, prawnik i terapeuta oraz organizowane jest wsparcie osobom niesamodzielnym i niepełnosprawnym. Działania realizowane są przez samorząd Nowego Dworu Gdańskiego w partnerstwie z fundacją „Kreatywna Edukacja".

CRR funkcjonuje od września 2020 r. Głównym celem projektu jest zwiększenie dostępu do usług społecznych w zakresie wsparcia rodziny oraz osób niesamodzielnych i niepełnosprawnych poprzez zbudowanie zintegrowanego systemu pomocy dla 80 osób (44 kobiety i 36 mężczyzn) zagrożonych wykluczeniem społecznym, zamieszkujących zdegradowany obszar miasta Nowy Dwór Gdański. Objęcie wsparciem danej grupy wynika z diagnozy przeprowadzonej w ramach GPR, zatwierdzonego uchwałą Rady Miejskiej 260/XXX/2017 z dn.16.03.2017r.

Kiedy efekty i ile to kosztuje?

Działania realizowane są w latach 2017 – 2022.

Całkowita wartość 2 projektów rewitalizacyjnych to ponad 10 mln zł. Dofinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego wyniesie prawie 5,4 mln zł.

Poniżej mapa z zaznaczonymi inwestycjami, realizowanymi w oparciu o wyżej wskazane dofinansowanie.

Podmioty zaangażowane w realizację projektu:

• Referaty Urzędu Miejskiego w Nowym Dworze Gdańskim – Referat Strategii i Rozwoju- odpowiedzialny był za m.in. przeprowadzenie zamówień publicznych oraz koordynował projekty i współpracował z partnerami oraz członkami zespołu projektowego; Referat Infrastruktury i Środowiska odpowiedzialny był za przeprowadzenie inwestycji; Referat Budżetu – odpowiedzialny był m. in. za sprawdzanie części finansowej wniosków, kontrolę wydatków oraz za księgowanie wydatków;
• 3 wspólnoty mieszkaniowe z dofinansowaniem – z ulic Sikorskiego, Westerplatte, Plac Wolności realizujących remonty części wspólnych budynków;
• Spółdzielnia mieszkaniowa z dofinansowaniem – odpowiedzialna za zagospodarowanie podwórek;
• Fundacja „Kreatywna Edukacja" – partner projektu, który prowadzi dla uczestników projektu miękkiego w ramach Centrum Rozwoju Rodzin: Miejsce Aktywności Lokalnej, Placówkę wsparcia dziennego i Punkt konsultacyjny w zakresie wsparcia specjalistycznego, a także zorganizuje działania w zakresie wsparcia osób niesamodzielnych i niepełnosprawnych;
• Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej – pomoc w procesie rekrutacji uczestników do projektu miękkiego.

Więcej informacji o projekcie:

• infrastrukturalnym na stronie Urzędu Miejskiego
• społecznym na stronie Urzędu Miejskiego, na stronie Ośrodka Pomocy Społecznej, na stronie Partnera projektu
• Film na kanale youtube „Bulwar w Nowym Dworze Gdańskim"
• Film na kanale youtube „Ul. Miłosza w Nowym Dworze Gdańskim wyremontowana"

Z procesem rewitalizacji można zapoznać się też na zakładce rewitalizacyjnej Gminy, dostępnej TUTAJ.

Projekty komplementarne realizowane równolegle na obszarze rewitalizacji:

Gmina Nowy Dwór Gdański otrzymała z BGK pożyczkę rewitalizacyjną na realizację zadań ujętych w GPR:

1. „Remont i przebudowa budynków Urzędu Miejskiego w Nowym Dworze Gdańskim".
2. „Remont budynku w celu dostosowania do działalności administracyjno- biurowej".

Należy podkreślić, iż na obszarze rewitalizacji realizowany jest szereg inwestycji dofinansowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020, które wzajemnie się dopełniają przestrzennie, dzięki czemu zachodzi między nimi efekt synergii, obejmują one m.in.:

• reaktywację mostu zwodzonego na rzece Tudze w Nowym Dworze Gdańskim będącego częścią projektu pn. „Zachowanie wielokulturowego dziedzictwa Żuław poprzez wykonanie robót budowlanych, remontowych i konserwatorskich w obiektach zabytkowych i obiektach położonych na terenach objętych ochroną konserwatorską w gminach żuławskich oraz stworzenie spójnej oferty turystycznej promującej tożsamość Żuław" realizowanego w partnerstwie z Gminami Cedry Wielkie oraz Nowy Staw;

• budowa przystani kajakowych na rzece Tudze przy ul. Wejhera oraz przy budynku ŻOK na rzece Tudze będących częścią projektu pn. „Pomorskie Szlaki Kajakowe-Kajakiem przez Żuławy";

• budowa przystani żeglarskiej przy Starostwie Powiatowym w Nowym Dworze Gdańskim będącej częścią projektu Powiatu Nowodworskiego pn. „Pętla Żuławska – Poprawa dostępności Nowego Dworu Gdańskiego drogą wodną".