Zwalczanie nadużyć

Instytucja Zarządzająca FEP opracowując system realizacji programu brała pod uwagę, jako jeden z istotnych czynników determinujących kształt tego systemu, konieczność takiego jego zaprojektowania, aby zminimalizować ryzyko popełnienia nadużyć finansowych (a także szerzej: ryzyko wszelkich nieprawidłowości i błędów).

Zarówno w okresie 2021-2027 jak i w poprzednich latach, w zarządzaniu funduszami UE szczególny nacisk został położony na eliminowanie wyłudzania, defraudacji i sprzeniewierzania środków unijnych we wszystkich formach i postaciach. Procedury obowiązujące w tym zakresie są oceniane z punktu widzenia ryzyka wystąpienia nadużyć i w razie potrzeby odpowiednio dostosowywane w celu zmniejszenia tego ryzyka. Ponadto prowadzone są szkolenia pracowników w zakresie zapobiegania nadużyciom i ich wykrywania.

Pod pojęciem nadużyć mieści się szeroki zakres uchybień i przestępstw, m.in. takich jak kradzież, korupcja, sprzeniewierzenie środków, łapówkarstwo, fałszerstwo, udzielanie błędnych informacji, zmowa, pranie pieniędzy, zatajanie ważnych informacji i inne. Nadużycie dokonywane jest w celu uzyskania korzyści osobistej, korzyści dla osoby powiązanej z osobą dopuszczającą się nadużycia lub korzyści dla osoby trzeciej, bądź też spowodowania strat innej osoby, przy czym celowość stanowi czynnik odróżniający nadużycie finansowe od nieprawidłowości. Korupcja polega na nadużyciu władzy w celu osiągnięcia korzyści osobistej.

Konflikt interesów to sytuacja, w której bezstronne i obiektywne pełnienie funkcji podmiotu lub osoby upoważnionej do określonych działań jest zagrożone z uwagi na względy rodzinne, emocjonalne, sympatie polityczne lub związki z jakimkolwiek krajem, interes gospodarczy lub jakiekolwiek inne bezpośrednie lub pośrednie interesy osobiste. Konflikt interesów sam w sobie nie jest nadużyciem, ale istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że osoba będąca w sytuacji konfliktu interesów podejmie decyzję nieobiektywną, korzystną dla interesów/powiązań osobistych. Z tych względów w prawie UE dotyczącym finansowania projektów z funduszy europejskich podejmowanie decyzji przez osoby będące w konflikcie interesów jest co do zasady zakazane. Podstawowym rozwiązaniem jest wyłączenie takiej osoby z podejmowania decyzji i zastąpienie jej inną. Instytucja Zarządzająca FEP oraz Instytucje Pośredniczące stosują procedury zapobiegające konfliktom interesów.

Beneficjenci FEP również powinni stosować w związku z realizowanymi projektami mechanizmy pozwalające zmniejszyć ryzyko wystąpienia nadużyć oraz odpowiednio wcześnie je wykrywać i eliminować. Niedopuszczenie do wystąpienia w projekcie nadużyć, bądź ich wykrycie i wyeliminowanie zanim zostaną stwierdzone przez Instytucję Zarządzającą lub Instytucję Pośredniczącą zapobiega lub zmniejsza skalę późniejszych dotkliwych konsekwencji, w szczególności nakładania korekt finansowych prowadzących niejednokrotnie do zwrotu wypłaconych środków wraz z odsetkami, a nawet niekwalifikowalności całego projektu. Beneficjenci powinni eliminować wszelkie konflikty interesów, które mogłyby wystąpić przy realizacji projektów, w tym w szczególności przy udzielaniu zamówień.

Istotna jest świadomość występowania tzw. sygnałów ostrzegawczych, czyli zachowań świadczących o tym, że być może zostało popełnione lub jest popełniane nadużycie (przykładowo składający najkorzystniejszą ofertę w przetargu rezygnował z podpisania umowy lub umyślnie nie składał wymaganych dokumentów, aby zwyciężyła oferta droższa). Instytucja Zarządzająca FEP stworzyła katalog sygnałów ostrzegawczych potencjalnych nadużyć, z którego korzystają pracownicy zajmujący się w szczególności weryfikacją wniosków o płatność oraz kontrolami w FEP.

Ponadto Instytucje unijne i krajowe stworzyły odpowiednie poradniki oraz katalogi sygnałów ostrzegawczych dostępne publicznie w internecie, które mogą być pomocne w zapobieganiu, wykrywaniu i eliminowaniu nadużyć. Poniżej przykładowe źródła dodatkowych informacji, rekomendacji i dobrych praktyk:

1. Broszura Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: „Zmowy przetargowe”
2. Wytyczne OECD dotyczące zwalczania zmów przetargowych
3. Seria poradników o tematyce antykorupcyjnej publikowana na stronie: www.antykorupcja.gov.pl
4. Fraud and Corruption Awareness Handbook - Podręcznik dla urzędników zaangażowanych w zamówienia publiczne, opracowany wspólnie przez Centralne Biuro Antykorupcyjne i Bank Światowy
5. Nota COCOF - Nota informacyjna dotycząca przesłanek nadużyć finansowych dla EFRR, EFS i FS (18.02.2009, COCOF 09/0003/00-EN)
6. Kolekcja publikacji poświęconych zapobieganiu nadużyciom przy dystrybucji funduszy europejskich udostępniona przez Komisję Europejską
7. Materiały informacyjno-instruktażowe dotyczące konfliktu interesów, przygotowane i zamieszczone w serwisie YouTube przez Instytucję Koordynującą Umowę Partnerstwa w zakresie realizacji części ustaleń o charakterze horyzontalnym