POMORSKA REWITALIZACJA – „Stare Miasto” i „Zatorze” w Tczewie

W 2015 roku przystąpiono do prac nad kolejną odsłoną działań rewitalizacyjnych Tczewa. W poprzednich latach wsparcie ukierunkowane było wyłącznie na obszar Starego Miasta, obecnie w wyniku przeprowadzonych analiz oprócz Starego Miasta odnowę przechodzi również Zatorze.

Tczew położony jest w południowo-wschodniej części województwa pomorskiego. Miasto ulokowane jest na lewym brzegu Wisły, poniżej jej rozgałęzienia z Nogatem, na pograniczu Żuław Wiślanych i Pojezierza Starogardzkiego. Tczew jest jednym z najstarszych miast Pomorza. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi już z 1198 r. Obszar miasta o powierzchni 2238 ha (22,38 km2) zamieszkuje łącznie 59 110 mieszkańców, co pozycjonuje Tczew jako czwarte pod względem wielkości i zaludnienia miasto województwa pomorskiego.

Do najważniejszych czynników determinujących rozwój miasta oraz określających jego rolę w regionie pomorskim należą: 

• położenie w dolinie rzeki Wisły – które z jednej strony jest ograniczeniem dla przestrzennego rozwoju Tczewa (określa granice i kształt miasta), z drugiej niesie ze sobą wybitne walory agroekologiczne i krajoznawcze; 
• układ komunikacyjny – kołowy i kolejowy o ponadlokalnym znaczeniu (droga krajowa nr 1 oraz linie kolejowe w kierunkach na Gdańsk, Malbork, Bydgoszcz i Starogard Gdański); 
• usytuowanie na przedpolu obszaru metropolitalnego (w zasięgu 30 minutowej dostępności z dworca PKP Gdańsk Główny); 
• bezpośredni dostęp do autostrady A1 - węzeł w Stanisławie oddalony o 6 km; 
• cenne środowisko kulturowe miasta z zachowanym i dobrze czytelnym planem miasta lokacyjnego, średniowieczną siatką ulic i rynkiem pośrodku oraz wieloma cennymi historycznie zabytkami.

Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji 

Gmina Miejska Tczew podjęła uchwałę w sprawie wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji miasta Tczewa 31 marca 2016 roku (Uchwała nr XVII/138/2016). Delimitację obszarów zdegradowanych w Tczewie opracowano zgodnie z ustawą z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji. W opracowaniu tym dokonano podziału miasta na odrębne jednostki urbanistyczne w tym 14 jednostek mieszkaniowych (Abisynia, Bajkowe, Czyżykowo, Garnuszewskiego, Gdańska, Górki, Kolejarz, Nowe Miasto, Os. Bema, Prątnica, Stare Miasto, Suchostrzygi, Za Parkiem, Zatorze).

Przeprowadzona analiza wewnątrzmiejska pozwoliła na wyodrębnienie w przestrzeni miasta obszaru zdegradowanego, o stosunkowo najgorszej sytuacji. Za obszar zdegradowany w Tczewie uznano cztery jednostki urbanistyczne: Zatorze, Czyżykowo, Nowe Miasto, Stare Miasto. Ostatecznie jako obszar rewitalizacji wyznaczono jednostki Stare Miasto i Zatorze wraz z historycznym węzłem kolejowym, które objęto pogłębioną diagnozą społeczno – gospodarczo – przestrzenną.

Obszar rewitalizacji obejmuje swoją powierzchnią łącznie 140 ha, co stanowi 6,26 % powierzchni miasta i jest zamieszkiwany przez 9851 osób, co stanowi 16,67% mieszkańców miasta.

Podobszar rewitalizacji Stare Miasto obejmuje teren o powierzchni 91 ha zamieszkiwany przez 7 488 osób. Podobszar rewitalizacji Zatorze obejmuje teren o powierzchni 49 ha zamieszkiwany przez 2 363 osób.

Na poniższej grafice zaprezentowano granice obszaru rewitalizacji.

Gminny Program Rewitalizacji Miasta Tczewa na lata 2016-2030

Gminny Program Rewitalizacji Miasta Tczewa na lata 2016-2030 (dalej: GPR) został przyjęty Uchwałą Nr XXVII/225/2017 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 23 lutego 2017 r. Pierwsza przeprowadzona aktualizacja GPR przyjęta została w dniu 26 października 2017 r., a druga w dniu 
 26 września 2019 r. (aktualizacja dostępna jest TUTAJ).

W przygotowanie Programu zaangażowano społeczność lokalną i umożliwiono szeroką partycypację społeczną. Na potrzeby diagnozy przeprowadzono: 

• analizę danych ilościowych gromadzonych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Tczewie w zakresie klientów zamieszkujących obszar rewitalizowany, 
• konsultacje społeczne z mieszkańcami Starego Miasta i Zatorza, 
• diagnozę sytuacji młodzieży w wieku 10 – 15 lat na obszarze Starego Miasta i Zatorza,
• wywiady zogniskowane wśród różnych grup w zakresie problemów i barier rozwojowych na terenie Starego Miasta i Zatorza, 
• badanie społeczne rewitalizowanych dzielnic Tczewa. 

Proces przygotowania GPR, w tym przeprowadzona partycypacja społeczna zostały przedstawione w folderze poświęconym pracom nad GPR Miasta Tczew, folder dostępny jest TUTAJ.

Krótka charakterystyka obszaru rewitalizacji

Podobszar Starego Miasta ograniczony jest od strony północnej i zachodniej linią kolejową, od wschodu rzeką Wisłą, na południu granicę stanowi Park Miejski. Obszar obejmuje historyczne centrum miasta, objęte wpisem do rejestru zabytków, otoczone przez historyczne przedmieścia. W części wschodniej obszaru znajduje się Bulwar Nadwiślański oraz Małe Czyżykowo – teren dawnej osady. Stare Miasto zajmuje powierzchnię 91 ha i jest zamieszkiwane przez 7 488 osób.

Podobszar Zatorze wraz z historycznym węzłem kolejowym obejmuje historyczne osiedle mieszkaniowe wielorodzinne, położone pomiędzy Kanałem Młyńskim i torami kolejowymi w rejonie ul. Kolejowej, ul. Prostej i ul. Łąkowej oraz tereny kolejowe zamknięte i pokolejowe, w tym teren Dawnego Dworca i fragment terenów poprzemysłowych (dawnej Fabryka Drożdży). Cała jednostka zajmuje powierzchnię ok. 49 ha i jest zamieszkana przez 2 363 osób.

Opracowując program rewitalizacji w latach 2016-2017 dokonano dogłębnej charakterystyki obszaru rewitalizacji i zidentyfikowano główne problemy występujące na tym terenie. Obie jednostki na tle miasta wyróżniały negatywnie problemy charakterystyczne dla obszarów zdegradowanych, tj. znaczne ubóstwo, wysokie bezrobocie (na Zatorzu długotrwałe), niska aktywność gospodarcza mieszkańców, wysoka przestępczość (na Starym Mieście w postaci przemocy domowej). Ponadto, jakość życia obniżał, wysoki na tle miasta, udział budynków wybudowanych przed 1970 r., budynków z lokalami socjalnymi oraz budynków objętych ochroną konserwatorską (wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków), które często wymagają zwiększonych nakładów finansowych na utrzymanie i remonty, a przy niskiej sile nabywczej mieszkańców, ulegają znacznej degradacji. Zauważalna była również niska jakość przestrzeni publicznej oraz zły stan infrastruktury technicznej.

Stare Miasto charakteryzowało się nieprzystawalnością zmian infrastrukturalnych, jakie dokonały się w ostatnich latach do zmian w tkance społecznej. Postrzegane było jako miejsce umiarkowanie interesujące dla spędzania wolnego czasu. Problem stanowiła gentryfikacja, skutkująca zmianą tkanki społecznej. Stare Miasto uznawano za złe miejsce do inwestycji, w porównaniu do reszty miasta. W centrum zauważalne było nagromadzenie sklepów z tanią, używaną odzieżą, czy placówek bankowych. Ważnym kierunkiem interwencji powinno być zwiększenie liczby punktów gastronomicznych i kawiarni, organizowanie wydarzeń kulturalnych i rozrywkowych oraz usprawnienie komunikacji. Program usługowy ścisłego centrum Starego Miasta powinien być dostosowany do rangi i funkcji miejsca. Biorąc pod uwagę fakt, że jest to centrum miasta, naturalnie stanowić powinno ono obszar o dużym skupieniu usług i znacznej aktywności gospodarczej.

Zatorze pozbawione było dobrze funkcjonującej infrastruktury społecznej. Barierą był także brak komunikacji z bardziej centralnymi częściami miasta, co było pogłębiane przez peryferyjność Zatorza. Struktura Zatorza przypomina strukturę zamkniętej społeczności, dotkniętą znaczną liczbą problemów i ograniczeń natury strukturalnej. O niskiej jakości życia publicznego na Zatorzu w dużej mierze przesądzał zanik funkcjonowania instytucji współpracujących z mieszkańcami i mającymi dla nich określoną ofertę.

Opis zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego 

Zintegrowany projekt rewitalizacyjny realizowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 zawierał prace infrastrukturalne pt. „Miasto od-nowa - rewitalizacja Starego Miasta i Zatorza w Tczewie" finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz projekt społeczny pt. „Społeczna od-nowa" finansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Poniżej opisano działania realizowane w ramach wskazanych projektów.

Centrum Wspierania Rodziny – Forum Inicjatyw Społecznych

Głównym założeniem zadania było uruchomienie w budynku przy ul. Łaziennej 5 miejsca świadczącego usługi społeczne dla rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. W ramach projektu wyremontowano i przebudowano pomieszczenia Forum Inicjatyw Społecznych znajdujące się na parterze w budynku przy ul. Łaziennej 5 na Starym Mieście na potrzeby organizacji i prowadzenia Centrum Wspierania Rodziny. Działanie obejmowało również wyposażenie pomieszczeń lokalu. Nowe funkcje uzupełniają dotychczasową działalność Forum Inicjatyw Społecznych. Inwestycję zrealizowano na przełomie 2017-2018 roku.

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Tczewie wspólnie z Fundacją Pokolenia realizował w budynku wsparcie dla rodzin z obszaru objętego rewitalizacją w latach 2018-2021. W ramach projektu społecznego uzyskać można było wsparcie w postaci warsztatów dla rodzin, pomocy psychologicznej oraz poradnictwa specjalistycznego zgodnie ze zdiagnozowanymi problemami. Jednocześnie w Forum Inicjatyw Społecznych powstało Centrum Aktywności Lokalnej, gdzie realizowano działania z zakresu animacji społeczności. Mieszkańcy mieli możliwość skorzystania z szerokiej oferty działań animacyjnych i warsztatowych. Animatorzy, w tym szczególna grupa Seniorów byli inicjatorami działań oraz czuwali nad ich realizacją.

Po zakończeniu projektu społecznego działania kontynuowane są ze środków własnych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Tczewie. Więcej informacji o działalności Centrum Wsparcia Rodzin na stronie Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tczewie, dostępnej TUTAJ. 

Adaptacja budynku przy ul. Elżbiety 19 b – Rodzinny Klub „Zatorze"

W ramach tego zadania przeprowadzono prace rozbiórkowe i dokonano kompleksowego remontu oraz adaptacji nieużytkowanego i zdewastowanego budynku przy ul. Elżbiety 19 b na Zatorzu do nowych funkcji społecznych. Zakupione zostało wyposażenie, zagospodarowana została również przestrzeń wokół budynku. Prace realizacyjne prowadzone były w latach 2016-2020.

Powstały Rodzinny Klub „Zatorze" jest miejscem spotkań, warsztatów i integracji mieszkańców osiedla Zatorze. Budynek jest administrowany przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. W ramach konkursu został wybrany strategiczny partner dla Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej –  Fundacja Pokolenia, która przy współpracy specjalistów, wolontariuszy realizowała ofertę społeczną dla Osiedla Zatorze w latach 2020 – 2021. W budynku przy ul. Elżbiety 19 b rodziny z Zatorza brały udział w terapii indywidualnej dzieci i młodzieży oraz dorosłych. Organizowane były także warsztaty rozwojowe, które wspierały proces terapeutyczny oraz animacje społeczności lokalnej, mające na celu wyrównanie szans.

Od 2022 roku Klub Rodzinny Zatorze jest prowadzony przez Stowarzyszenie Tczewski Klub Abstynenta ,,Sambor", który kontynuuje przedsięwzięcia mające na celu ograniczenie szkód społecznych i zdrowotnych wynikających ze spożywania alkoholu, zmniejszenie zjawiska uzależnienia i bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych, w tym udzielanie rodzinom wsparcia terapeutycznego oraz prowadzenia animacji czasu wolnego mającej na celu wyrównanie szans.

Więcej informacji o działalności Klubu dostępnych jest na:

• facebooku Rodzinny Klub „Zatorze" (konto dostępne jest TUTAJ),
• stronie poświęconej rewitalizacji w Mieście Tczew (strona dostępna jest TUTAJ).

Centrum Wspierania Rodziny – Podgórna 8

Zadanie realizowane było w latach 2020 – 2021, a prace objęły częściową rozbiórkę i odbudowę istniejącego budynku mieszkalnego na Starym Mieście przy ul. Podgórnej 8 w Tczewie na potrzeby Centrum Wspierania Rodziny. W obiekcie znajdują się dwa pomieszczenia mieszkalne dla osób wymagających pomocy, które pełnią funkcję tymczasowego, bezpłatnego schronienia dla osób doświadczających przemocy oraz wymagających wsparcia w związku z sytuacją kryzysową. 
Dodatkowo, powstało pomieszczenie do prowadzenia wsparcia dla osób będących w kryzysie przez interwenta, psychologa oraz pracownika socjalnego. Pomieszczenie to jest też wykorzystywane do prowadzenia działań w zakresie przeciwdziałania przemocy, w tym zadań prowadzonych przez Zespół interdyscyplinarny ds. przemocy oraz do prowadzenia działań w ramach realizacji Gminnego Programu Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Nowe pomieszczenia zostały wyposażone w niezbędne meble.

Centrum Wspierania Rodziny – pomieszczenia biblioteczne

Modernizacja budynków Miejskiej Biblioteki Publicznej, zlokalizowanych na Starym Mieście przy ul. Dąbrowskiego 6 i Filii na ul. Kościuszki 2 realizowana była w latach 2018-2023. Zakres wykonywanych prac odpowiadał na zidentyfikowaną potrzebę poszerzenia dotychczasowych funkcji biblioteki, poprzez dostosowanie istniejącej infrastruktury do świadczenia usług społecznych dla rodzin zagrożonych wykluczeniem. 

Obiekt przy ul. Kościuszki 2 pełni funkcję miejsca spotkań podczas największych inicjatyw Miejskiej Biblioteki Publicznej i staje się nowym ośrodkiem życia kulturalnego Starego Miasta. W budynku mieści się jedna filia dla dzieci i dorosłych, a także Sekcja Historii Miasta, w sali ekspozycyjnej przeprowadzane są zajęcia i spotkania. Wspomniana sala jest jednocześnie miejscem udostępnionym na spotkania dla mieszkańców, dostępnym również dla osób niepełnosprawnych.

Natomiast w wyremontowanej bibliotece przy ul. Dąbrowskiego 6 urządzone zostały nowe sale spotkań warsztatowych i integracyjnych, duża sala konferencyjna oraz mediateka, czyli miejsce do odsłuchiwania zbiorów audio czy płyt. Natomiast na poddaszu znalazła się sala wystawiennicza. Zbudowana została również winda zewnętrzna dla osób niepełnosprawnych.

Film z otwarcia zmodernizowanego budynku Miejskiej Biblioteki publicznej w Tczewie przy ul. Dąbrowskiego 6 dostępny jest w serwisie youtube na profilu Miejskiej Biblioteki Publicznej Tczewie, z filmem można zapoznać się TUTAJ.

Poprawa bezpieczeństwa – wykonanie systemu monitoringu i oświetlenia wraz z poprawą infrastruktury drogowej oraz zagospodarowanie placu zadworcowego na osiedlu Zatorze 

Zadanie obejmujące remont ulic na osiedlu Zatorze rozłożone zostało na 3 etapy. I etap zrealizowano w latach 2020 – 2021 r., II i III etap w latach 2021-2022. Obszar, na którym przeprowadzone zostały prace, zawiera się w granicach pasa drogowego ulic: Kolejowej (od skrzyżowania z ul. Łąkową), Elżbiety, Prostej, Wilczej, Młyńskiej, Półwiejskiej i Kruczej. Zadanie obejmowało szereg działań inwestycyjnych, których celem jest poprawa bezpieczeństwa i jakości przestrzeni publicznej w dzielnicy Zatorze. W szczególności była to: przebudowa układu ulicznego wewnątrz dzielnicy, zagospodarowanie nieużytkowanych terenów oraz wykonanie oświetlenia i monitoringu. Zakres prac dotyczył większości ulic znajdujących się w tej części miasta. 

Kładka pieszo-rowerowa na Zatorzu z zagospodarowaniem przyległego terenu

Nowo wybudowana kładka przeprowadza ruch pieszy oraz rowerowy nad Kanałem Młyńskim. Obiekt łączy osiedle mieszkaniowe Zatorze z ogródkami działkowymi, bezpiecznie przeprowadzając ruch przy maksymalnym stanie wód kanału. Kładka zastąpiła poprzedni stary mostek, który ze względu na bardzo zły stan techniczny został rozebrany. Zadanie zostało zrealizowane w 2017 roku.

Plac zabaw z elementami street workout przy ul. Łąkowej oraz ul. Żuławskiej na osiedlu Zatorze 

Inwestycja została zrealizowana w miejscu istniejącego, ale zdegradowanego placu zabaw przy ul. Łąkowej oraz na nieużytkowanej działce przy ul. Żuławskiej 2 w 2017 roku. Dzięki temu została stworzona infrastruktura rekreacyjna dostępna dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych w dzielnicy Zatorze. 

Zagospodarowanie podwórek i części wspólnych – wspólnoty mieszkaniowe

Wspólnoty mieszkaniowe zostały zakwalifikowane do udziału w projekcie w drodze otwartego konkursu, ogłoszonego przez Prezydenta Miasta Tczewa (Zarządzenie nr 336/2016 z dnia 10 października 2016 r.). Finalnie, w ramach projektu zostały zrealizowane prace dotyczące elementów wspólnych w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych oraz zagospodarowania bezpośredniego ich otoczenia zgłoszone przez 15 wspólnot mieszkaniowych i 1 spółdzielnię mieszkaniową. Prace realizowano zarówno na Starym Mieście i Zatorzu.

Poniżej przedstawiono wybrane efekty prac renowacyjnych w budynkach partnerów projektu. 

Ciągi komunikacyjne – ul. Kręta i ul. Podgórna na Starym Mieście

Przedmiotem zadania było zagospodarowanie ulicy Krętej oraz wschodniego odcinka ulicy Podgórnej. Uliczki zlokalizowane są na terenie Starego Miasta, w zabudowie mieszkaniowej i posiadają charakter spacerowy. Nowe zagospodarowanie pozwoliło na uzupełnienie prac zrealizowanych w ramach projektu dofinansowanego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 „Rewitalizacja Strefy A obszaru zdegradowanego Starego Miasta w Tczewie", osiągnięcie spójnego charakteru przestrzeni w całej dzielnicy, jak również wykorzystanie kulturowego potencjału tych miejsc. 

Prace zostały wykonane w 2020 roku zgodnie z propozycjami  wyłonionymi podczas konkursu na opracowanie „Koncepcji urbanistyczno – architektonicznej zagospodarowania terenu ul. Krętej i wschodniego odcinka ul. Podgórnej w Tczewie". 

Remont ul. Królowej Jadwigi na Starym Mieście

Przedmiotem zadania była przebudowa ul. Królowej Jadwigi, zlokalizowanej w północnej części Starego Miasta. Jest to droga ślepa, o długości ok. 136 mb, rozpoczynająca się od skrzyżowania z ul. Obrońców Westerplatte. Pełni funkcję dojazdu do posesji znajdujących się w jej ciągu. Zadanie zostało zrealizowane w 2022 roku.

Instrument elastyczności

Oddolne inicjatywy mieszkańców wspierane były przez Fundację To i Co z Tczewa w ramach realizacji zadania publicznego pn. „FYRTEL DZIAŁA-MY" w latach 2021-2022. Zrealizowane działania spotkały się z dużym zaangażowaniem mieszkańców osiedla Zatorza oraz Starego Miasta. Podwórka mieszkańców zostały wyposażone między innymi o place zabaw dla dzieci, ławki donice, zasadzenia roślin, domki dla zwierząt. Na terenie miasta powstało także kilka murali. Między innymi na ulicy Podgórnej, pod wiaduktem na ulicy Jana z Kolna oraz ulicy Wąskiej. Odbył się mini koncert muzyki klasycznej a także warsztaty ,,I Ty też możesz'', które miały miejsce w Środowiskowym Domu Samopomocy na Zatorzu jak i Starym Mieście.

Z przeprowadzonych działań zrealizowany został film promocyjny, z którym można zapoznać się na stronie Miasta Tczewa poświęconej rewitalizacji, dostępnej TUTAJ.

Kiedy efekty i ile to kosztuje?

Działania realizowane są w latach 2017 – 2023.

Wartość projektu infrastrukturalnego wyniosła około 39 mln zł, przy dofinansowaniu z EFRR około 17 mln zł. Natomiast wartość projektu społecznego wyniosła około 1,2 mln, przy dofinansowaniu z EFS w wysokości ponad 1 mln zł.

Na poniższej mapie zaprezentowano inwestycje realizowane w ramach zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego.

Z realizowanych działań powstały filmy promocyjne, z którymi można zapoznać się na stronie internetowej Miasta Tczewa poświęconej rewitalizacji:

• film przedstawiający postęp prac na osiedlu Zatorze, dostępny TUTAJ;
• film przedstawiający metamorfozy budynków wspólnot mieszkaniowych oraz obiektów publicznych Miasta Tczewa, dostępny TUTAJ;
• film przedstawiający zmiany na osiedlu Zatorze oraz na Starym Mieście, dostępny TUTAJ.

Więcej informacji o projekcie:

• społecznym na stronie poświęconej rewitalizacji Miasta Tczewa, dostępnej TUTAJ;
• infrastrukturalnym na stronie poświęconej rewitalizacji Miasta Tczewa, dostępnej TUTAJ. 

Materiał opracowany we współpracy z Urzędem Miejskim w Tczewie.