Polityki horyzontalne

Zapisz w moje

Czym są polityki horyzontalne?

Polityki horyzontalne to priorytetowe kierunki rozwoju społecznego i gospodarczego Unii Europejskiej. Ich głównym celem jest zapewnianie równego i sprawiedliwego traktowania osób oraz zabezpieczanie środowiska naturalnego dla przyszłych pokoleń. Przestrzeganie tych zasad przyczynia się do zapobiegania nierównościom społecznym i degradacji środowiska. Dzięki politykom horyzontalnym każdy obywatel, niezależnie od swojej sytuacji, ma równe szanse na godne życie. Stosowanie polityk horyzontalnych jest obowiązkowe, gdyż są one ujęte zarówno w prawie krajowym jak i międzynarodowym.

Projekty finansowane ze środków Unii Europejskiej muszą zapewniać przestrzeganie polityk horyzontalnych. Jest to weryfikowane zarówno na etapie oceny wniosków o dofinansowanie, w trakcie realizacji projektów m.in. na podstawie wniosków o płatność, a także w okresie trwałości inwestycji. Brak ich spełnienia na danym etapie naraża beneficjenta na ryzyko zwrotu części udzielonej dotacji.

Cztery kluczowe polityki horyzontalne to zasady: równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, równości kobiet i mężczyzn, zrównoważonego rozwoju oraz nie czynienia poważnych szkód (z ang.: DNSH – Do No Significant Harm). Ponadto należy zauważyć, że oprócz powyższych zasad horyzontalnych, wnioskodawcy ubiegający się o dofinansowanie muszą również wykazać zgodność projektu z zapisami Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (dalej: KPP) oraz postanowieniami Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych (dalej: KPON).

Polityka niedyskryminacji

Dyskryminacja to niesprawiedliwe traktowanie ze względu na cechy takie jak pochodzenie, płeć, wiek, orientacja seksualna, religia, niepełnosprawność czy status społeczny. Celem polityki niedyskryminacji jest zapewnienie każdemu równych szans i przeciwdziałanie nierównościom. Zobowiązuje ona państwa oraz organizacje do eliminowania niesprawiedliwych praktyk m.in. w zatrudnieniu, edukacji i dostępie do usług. Przykładem jest zakaz odmawiania pracy ze względu na narodowość czy niepełnosprawność. Polityka ta chroni także przed mową nienawiści i przemocą wynikającą z uprzedzeń.

Niedyskryminacja stanowi fundament demokratycznych społeczeństw. Wyrażona jest np. w art. 32 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej: „1) Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2) Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”.

Z zasady równości szans i niedyskryminacji wynika m.in. konieczność zapewniania dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, co gwarantuje tym osobom sprawiedliwe i pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Z tego powodu produkty projektów finansowanych ze środków unijnych, w tym z programu Fundusze Europejskie dla Pomorza na lata 2021-2027 (np. usługi, transport, infrastruktura), muszą spełniać także odpowiednie standardy dostępności.

Ważny link:
Wytyczne dotyczące realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027 

Zasada równości kobiet i mężczyzn

Kolejna zasada horyzontalna, tj. równości kobiet i mężczyzn, również ma swoje odzwierciedlenie w Konstytucji RP. Tym razem w art. 33 jest wyrażona jako wskazanie: „1) Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2) Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń”. 

Celem zasady równości kobiet i mężczyzn jest wyrównanie szans tej z płci, która jest w gorszej sytuacji w zdiagnozowanej przestrzeni problemu. W przypadku zdiagnozowania braku takich nierówności, celem jest stosowanie mechanizmów zapobiegających dyskryminacji i wykluczenia ze względu na płeć. W ramach realizacji projektów współfinansowanych ze środków unijnych ważnym aspektem jest także dbałość o ich równościowe zarządzanie.

Zasada zrównoważonego rozwoju

Stosowanie zasad zrównoważonego rozwoju jest wyrazem dążenia do zachowania równowagi między rozwojem gospodarczym, społecznym i ochroną środowiska w taki sposób, aby w możliwie największym zakresie zapewnić spełnianie potrzeb obecnych pokoleń bez szkody dla przyszłych. Oznacza to m.in. podejmowanie działań chroniących ograniczone zasoby naturalne i wspierających długotrwały rozwój i rosnące potrzeby społeczne. Zasada zrównoważonego rozwoju jest wyrażona poprzez zdefiniowane cele:

  1. Wyeliminować ubóstwo we wszystkich jego formach na całym świecie
  2. Wyeliminować głód, osiągnąć bezpieczeństwo żywnościowe i lepsze odżywianie oraz promować zrównoważone rolnictwo
  3. Zapewnić wszystkim ludziom w każdym wieku zdrowe życie oraz promować dobrobyt
  4. Zapewnić wszystkim wysokiej jakości edukację oraz promować uczenie się przez całe życie
  5. Osiągnąć równość płci oraz wzmocnić pozycję kobiet i dziewcząt
  6. Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi
  7. Zapewnić wszystkim dostęp do źródeł stabilnej, zrównoważonej i nowoczesnej energii po przystępnej cenie
  8. Promować stabilny, zrównoważony i inkluzywny wzrost gospodarczy, pełne i produktywne zatrudnienia oraz godną pracę dla wszystkich ludzi
  9. Budować stabilną infrastrukturę, promować zrównoważone uprzemysłowienie oraz wspierać innowacyjność
  10. Zmniejszyć nierówności w krajach i między krajami
  11. Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu
  12. Zapewnić wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji
  13. Podjąć pilne działania w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i ich skutkom
  14. Chronić oceany, morza i zasoby morskie oraz wykorzystywać je w sposób zrównoważony
  15. Chronić, przywrócić oraz promować zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych, zrównoważone gospodarowanie lasami, zwalczać pustynnienie, powstrzymywać i odwracać proces degradacji gleby oraz powstrzymać utratę różnorodności biologicznej
  16. Promować pokojowe i inkluzywne społeczeństwa, zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wymiaru sprawiedliwości oraz budować na wszystkich szczeblach skuteczne i odpowiedzialne instytucje, sprzyjające włączeniu społecznemu
  17. Wzmocnić środki wdrażania i ożywić globalne partnerstwo na rzecz równoważonego rozwoju

Cele Funduszy Europejskich muszą być realizowane z pełnym poszanowaniem dorobku prawnego Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska. Przy udzielaniu wsparcia ze środków unijnych należy potwierdzić zgodność projektów z zasadą zrównoważonego rozwoju, co oznacza że ich realizacja i funkcjonowanie nie będą wpływać negatywnie na trwałość i jakość środowiska.

Zasada DNSH – „Nie czyń poważnych szkód”

O ile zasada zrównoważonego rozwoju skupia się na równoważeniu 3 aspektów: środowiskowych, gospodarczych i społecznych, to zasada DNSH, czyli „Do No Significant Harm” – nie czyń poważnych szkód  koncentruje się w swym zakresie wyłącznie na aspekcie środowiskowym, jednak jest w tej kwestii bardziej rygorystyczna. DNSH zakazuje działań szkodliwych dla środowiska, tym samym rozwój gospodarczy nie może prowadzić do degradacji ekosystemów, zanieczyszczenia środowiska, czy nadmiernej eksploatacji zasobów nieodnawialnych.

DNSH opiera się na sześciu celach środowiskowych, które wynikają z Taksonomii, tj. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje:

  1. Łagodzenie zmian klimatu
  2. Adaptacja do zmian klimatu
  3. Zrównoważone wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych i morskich
  4. Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym
  5. Zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola
  6. Ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów

Zasada ta ma kluczowe znaczenie w walce z kryzysem klimatycznym i zapewnia międzypokoleniową solidarność. Z tego powodu wsparcie z programu Fundusze Europejskie dla Pomorza na lata 2021-2027 może być udzielone tylko tym projektom, które są zgodne z zasadą DNSH tj. nie prowadzą do degradacji lub znacznego pogorszenia stanu środowiska naturalnego. 

Wsparciem dla podmiotów ubiegających się o dofinansowanie projektów z programu FEP 2021-2027 może być Uchwała Nr 1039/398/22 Zarządu Województwa Pomorskiego z dnia 25 października 2022 roku w sprawie przyjęcia „Analizy spełniania zasady DNSH dla projektu programu Fundusze Europejskie dla Pomorza 2021-2027”. 

Wybrane źródła informacji na temat spełniania zasady DNSH:

Informacje dotyczące zgodności projektu z zasadą DNSH można znaleźć także na stronie Centrum Projektów Polska Cyfrowa DNSH, a także Ministerstwa Klimatu i Środowiska Ocena zgodności projektu z zasadą DNSH.

Zgodność projektu z KPP i KPON 

KPP – Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (dalej: KPP) to wiążący dokument prawny określający podstawowe prawa i wolności obywateli Unii Europejskiej. Karta chroni jednostki przed ewentualnymi nadużyciami ze strony państwa i innych podmiotów, ma moc równą Traktatom Unijnym.

Karta składa się z preambuły i 54 artykułów zebranych w siedmiu rozdziałach:

  1. Godność człowieka (art. 1–5)
  2. Wolność (art. 6–19)
  3. Równość (art. 20–26)
  4. Solidarność (art. 27–38)
  5. Prawa obywatelskie (art. 39–46)
  6. Wymiar sprawiedliwości (art. 47–50)
  7. Postanowienia ogólne (art. 51–54) 

KPP stanowi fundament europejskiego systemu prawnego i wpływa na decyzje sądów oraz instytucji publicznych. W programie FEP 2021-2027 jej postanowienia są realizowane także poprzez zastosowane kryterium horyzontalne: Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. 

W odniesieniu do realizowanych projektów w ramach programu FEP 2021-2027, obowiązuje procedura zgłaszania podejrzeń o niezgodności projektów (operacji) z KPP. Obowiązek ten wynika z treści załącznika nr 3 do Wytycznych dotyczących realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027.

W związku z powyższym w przypadku projektów realizowanych w części lub w całości ze środków programu FEP 2021-2027 na podstawie umowy o dofinansowanie projektu uczestnik projektu/ostateczny odbiorca może zgłosić do Instytucji Zarządzającej (dalej: IZ) podejrzenia o niezgodności tego projektu lub działań beneficjenta związanych z realizacją tego projektu z KPP. Zgłoszenie tego podejrzenia wymaga użycia formy pisemnej. 

W procesie składania zgłoszenia o podejrzeniu niezgodności z KPP do IZ uczestnik projektu/ ostateczny odbiorca musi wykazać interes faktyczny, to znaczy musi istnieć podstawa faktyczna dla danej osoby / instytucji do złożenia takiego zgłoszenia. Może to być np. konieczność zrealizowania swojego uprawnienia lub obowiązku. Jednocześnie, każdy – w tym również organizacje pozarządowe, które działają na rzecz dostępności lub równego traktowania – może poinformować IZ lub  beneficjenta o zauważonych problemach, nieprawidłowościach czy błędach związanych ze stosowaniem zapisów KPP.

Po otrzymaniu zgłoszenia, IZ analizuje je i podejmuje czynności wyjaśniające, adekwatne do zakresu zgłoszenia, m.in. gromadzi dokumentację, wzywa beneficjenta do przedstawienia wyjaśnień.

W przypadku potwierdzenia naruszenia KPP, IZ powiadamia wnioskodawcę/ beneficjenta o dalszych możliwościach postępowania w sprawie, tj. zgłoszenia skargi np. do Rzecznika Praw Obywatelskich, Państwowej Inspekcji Pracy, Rzecznika Praw Pacjenta lub sądu. W przypadku naruszenia obowiązujących przepisów prawa, IZ zawiadamia także właściwe organy ścigania.

Jednocześnie Wnioskodawca w treści wniosku o dofinansowanie powinien zadeklarować, że w przypadku prowadzonej rekrutacji uczestników do projektu poinformuje ich o ich prawach do składania do IZ podejrzeń o niezgodności z KPP:

  • projektu, w którym będą mogli wziąć udział/biorą udział lub
  • działań wnioskodawcy, jako beneficjenta realizującego ten projekt, związanych z realizacją tego projektu. 

Przykładowe miejsca, w których mogą być zamieszczone takie informacje, to m.in. strona internetowa projektu, regulamin rekrutacji lub formularz rekrutacyjny do projektu.

Więcej informacji o prawach człowieka w Unii Europejskiej oraz o Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej można znaleźć m.in. na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Szczegółowe wymagania w zakresie zgodności projektu z Kartą Praw Podstawowych Unii Europejskiej są dostępne także w Wytycznych dotyczących zapewnienia poszanowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej przy wdrażaniu europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. 

Zachęcamy także do lektury przewodnika przygotowanego przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich: Stosowanie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w toku wdrażania projektów finansowanych z funduszy UE.

KPON – Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych

Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych (KPON) to międzynarodowy traktat przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 13 grudnia 2006 roku. Rząd Polski podpisał ją 20 marca 2007 r., natomiast ratyfikacja Konwencji przez Polskę miała miejsce 6 września 2012 roku. Celem Konwencji jest zapewnienie pełnych praw osobom z niepełnosprawnościami i eliminację barier, które utrudniają im życie.

W programie FEP 2021-2027 w Strategii programu określone zostały główne wyzwania w zakresie rozwoju i rozwiązań politycznych, w tym także to, że w każdym z 5 Celów Polityki „wszystkie inwestycje w infrastrukturę i usługi edukacyjne, społeczne i zdrowotne będą musiały być zgodne z zapisami art. 9 rozporządzenia ogólnego 1060/2021, wymogami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (w szczególności art. 19), w tym Komentarzami Ogólnymi 4 i 5 oraz uwagami końcowymi dla Polski Komitetu ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych, z należytym poszanowaniem zasad równości, wolności wyboru, prawa do niezależnego życia, dostępności i zakazu wszelkich form segregacji”. 

Niezależne życie rozumiane jako możliwość sprawowania przez osoby z niepełnosprawnościami kontroli nad swoim życiem i podejmowanie przez nie samodzielnie wszelkich decyzji, które dotyczą ich życia, wymaga spełniania przepisu artykułu 9 – Dostępność. Jego treść wskazuje na umożliwianie osobom z niepełnosprawnościami samodzielnego funkcjonowania i pełnego udziału we wszystkich sferach życia, na zasadzie równości z innymi osobami, dostępu do środowiska fizycznego, środków transportu, informacji i komunikacji, w tym technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych, a także do innych urządzeń i usług, powszechnie dostępnych lub powszechnie zapewnianych, zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich.

Zastosowanie tych środków wymiernie przyczynia się do eliminacji przeszkód i barier w zakresie dostępności, w tym w szczególności architektonicznych, informacyjno-komunikacyjnych, cyfrowych i społecznych.

Dodatkowym elementem przyczyniającym się do wdrażania postanowień Konwencji są przyjęte w 2019 r. dwie ustawy: pierwsza o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2024 r. poz. 1411 t.j.) oraz druga o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, w tym Załącznik, tzw. WCAG 2.1, czyli Wytyczne dla dostępności treści internetowych 2.1 stosowane do stron internetowych i aplikacji mobilnych w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych (Dz.U.2023.1440 t.j.).

Treść Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych

Rozporządzenie (UE) 2021/1060 w sprawie funduszy unijnych i przepisów finansowych

Kontrola projektów w kontekście polityk horyzontalnych

Instytucja Zarządzająca Funduszy Europejskich dla Pomorza 2021-2027 odpowiedzialna za realizację polityk horyzontalnych monitoruje ich przestrzeganie na każdym etapie wdrażania programu, tj. programowania, wyboru i realizacji projektów, a także kontroli projektów, monitorowania i ewaluacji. Oznacza to analizę dokumentacji, przeprowadzanie audytów, kontroli projektów, także w miejscu ich realizacji. Beneficjentom stawiane są wymagania dowodów zgodności, np. w postępowania o zamówienia publiczne, aby zapewnić, że wszystkie działania są zgodne z politykami horyzontalnymi. 

Wsparciem dla wnioskodawców i beneficjentów w zakresie realizacji działań zgodnie z politykami horyzontalnymi oraz stosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej i Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych jest w Instytucji Zarządzającej koordynator ds. polityk horyzontalnych. Jest to osoba właściwa do pierwszego kontaktu w kwestiach zasad równościowych, służy radą i opinią w kwestiach problemowych, uczestniczy w spotkaniach informacyjnych, w których kwestia polityk horyzontalnych ma zastosowanie.  

Naruszenia polityk horyzontalnych

Jeśli zostaną zidentyfikowane naruszenia polityk horyzontalnych, można je zgłosić do Rzecznika Funduszy Europejskich w ramach programu FEP 2021-2027, który zajmuje się ich analizą i podejmuje odpowiednie działania. Zgłoszenie może pomóc w wyeliminowaniu nieprawidłowości oraz zapewnić, że zasady równości, niedyskryminacji i ochrony środowiska są skutecznie przestrzegane.

Zgłaszanie naruszeń oraz informacje na ten temat są dostępne pod linkiem: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/rzecznik-funduszy-europejskich/ 

Adres e-mail Rzecznika Funduszy Europejskich województwa pomorskiego: rzecznik.rpo@pomorskie.eu 

Grupy robocza ds. monitorowania zasad horyzontalnych

Grupa robocza ds. monitorowania zasad horyzontalnych w ramach Komitetu Monitorującego Fundusze Europejskie dla Pomorza 2021-2027 została powołana w celu efektywnego monitowania zasad horyzontalnych, w tym zasady partnerstwa, jak również spełniania warunków podstawowych oraz stosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej i Konwencji Praw Osób z Niepełnosprawnościami w ramach FEP 2021-2027. Jest ona wsparciem merytorycznym KM FEP 2021-2027 w zakresie wypracowywania rozwiązań dotyczących stosowania zasad horyzontalnych i zasady partnerstwa przy wdrażaniu programu FEP 2021-2027.
Grupa ma charakter konsultacyjny, opiniotwórczy i ekspercki, współpracuje również z Rzecznikiem Funduszy Europejskich, Koordynatorem ds. polityk horyzontalnych oraz Komitetem/Podkomitetem Umowy Partnerstwa.

Więcej informacji na temat Grupy roboczej do spraw monitorowania zasad horyzontalnych można znaleźć na stronie Komitetu Monitorującego FEP 2021-2027.