POMORSKA REWITALIZACJA – „Śródmieście” w Debrznie

Gmina Debrzno jest gminą miejsko-wiejską, położoną w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego, na granicy z województwem wielkopolskim oraz w części wschodniej – z województwem kujawsko-pomorskim. Obejmuje ona obszar 21 652 ha (miasto -751 ha), który zamieszkuje 9208 osób (miasto - 5184 osób; dane za 2015 rok). Gmina ma charakter rolniczo-przemysłowy, jest atrakcyjnym miejscem do wypoczynku i rekreacji.

Od samego początku tzw. transformacji ustrojowej na terenie gminy systematycznie zwiększało się bezrobocie. Stan ten był związany zarówno z likwidacją dużych Państwowych Gospodarstw Rolnych funkcjonujących w mieście i w pobliskich miejscowościach, jak i z likwidacją jednostki wojskowej (garnizonu lotniczego), która funkcjonowała w obrębie lotniska położonego w Debrznie Wsi. 

Tak jak większość małych ośrodków Debrzno boryka się z postępującymi negatywnymi procesami demograficznymi, które w dużej mierze sprowadzają się do systematycznego odpływu ludności oraz powiązanej z tym procesem postępującej degradacji społeczno-gospodarczej. Polityka rozwojowa gminy musi uwzględniać zmniejszający się odsetek mieszkańców będących w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym. Działania rewitalizacyjne podejmowane przez władze Debrzna mają więc również na celu zahamowanie tych negatywnych trendów.

Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji

Obszar rewitalizacji w Gminie Debrzno został wyznaczony na podstawie obiektywnych i weryfikowalnych mierników oraz w wyniku badań jakościowych, z uwzględnieniem kluczowego znaczenia dla rozwoju lokalnego. Teren „Śródmieścia" wskazany do rewitalizacji, położony jest w południowej części miasta i obejmuje swoim zasięgiem przede wszystkim historyczne centrum Debrzna. W dużej części pokrywa się on z obszarem, który w średniowiecznej historii miasta był terenem otoczonym fortyfikacjami. W skład obszaru wchodzą następujące ulice:

Barlickiego, Długa, Dobra, Duboisa, Harcerska, Kościuszki, Młyńska, Moniuszki, Rataja, Rynek, Traugutta oraz Witosa.

Na obszarze rewitalizacji mieszka 741 osób, czyli 6,8% ogółu mieszkańców gminy. Obszar ten ma łączną powierzchnię 16,9 ha, co stanowi 2,14% powierzchni miasta Debrzno i 0,071% powierzchni całej gminy. Widoczna jest tu zatem koncentracja terytorialna, która zapewnić ma osiągnięcie widocznych i trwałych efektów podczas realizowanego procesu rewitalizacji.

Na poniższej grafice zaprezentowano granice obszaru rewitalizacji.

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Debrzno na lata 2016-2022 i partycypacja społeczna

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Debrzno na lata 2016-2022 (dalej: LPR) został uchwalony przez Radę Miejską w Debrznie w dniu 18 maja 2017 r., aktualizacja LPR przyjęta została w dniu 16 października 2017r.(aktualizacja dostępna jest TUTAJ). 

Bardzo ważną rolę w procesie partycypacyjnym tworzenia programu rewitalizacji stanowiły:

• seminaria dla mieszkańców, których zadaniem było przekazanie jak najszerszej wiedzy o procesach rewitalizacyjnych, o planowanych działaniach konsultacyjnych;
• ilościowe i jakościowe badania społeczne, które objęły całe miasto, ale umożliwiły również odrębne wnioskowanie dotyczące obszaru rewitalizacji;
• warsztaty i spotkania, w trakcie których prezentowane były konkretne wypracowane rozwiązania;
• konsultacje projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji Debrzna oraz zmian wprowadzonych w wyniku uwag, które pojawiły się na etapie konsultacji.

Ważnym założeniem przyświecającym projektowaniu procesu partycypacji było zaangażowanie w jego proces wszystkich grup mieszkańców (różnych grup wiekowych), organizacji pozarządowych, działaczy społecznych, wspólnot mieszkaniowych itp. oraz szeroko zakrojone działania informacyjne, które wykorzystywały kanały takie jak: artykuły sponsorowane w lokalnej prasie, media społecznościowe oraz specjalnie utworzoną stronę internetową poświęconą tylko i wyłącznie Lokalnemu Programowi Rewitalizacji Gminy Debrzno (strona dostępna TUTAJ). 

Bardzo ważną grupą biorącą udział w procesie konsultacji stały się dzieci oraz młodzież. Właśnie dla tych grup zorganizowany został cykl warsztatów, które miały za zadanie „zaproszenie" ich do wyrażenia swojej opinii na temat przestrzeni miejskiej, sposobu jej percepcji oraz próby jej projektowania przez zabawę. Pierwsze spotkanie było dużym plenerem artystycznym zorganizowanym w centralnym punkcie obszaru zdegradowanego, czyli na Rynku Starego Miasta. W trakcie tych warsztatów dzieci miały możliwość stworzenia wizji swojego wymarzonego centrum miasta poprzez namalowanie go na czterech kilkumetrowych ścianach.  

Istotnym czynnikiem, który usprawnił proces przeprowadzenia konsultacji społecznych oraz zdecydowanie rozszerzył ich zakres, była realizacja projektu pn. „Opracowanie programu rewitalizacji dla obszarów zdegradowanych w mieście Debrzno"  współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020.

Poniżej wybrane zdjęcia z prowadzonego procesu partycypacyjnego: 

Krótka charakterystyka obszaru rewitalizacji

Śródmieście Debrzna to najstarsza część miasta, na terenie której dominuje zabudowa wielorodzinna. Przeważające na tym terenie są kamienice z przełomu XIX i XX wieku oraz budynki wielorodzinne wybudowane na przełomie lat 60 i 70 XX wieku. Obszar ten historycznie stanowił obszar średniowiecznego grodu warownego, który otoczony był murami obronnymi. Do dnia dzisiejszego zachowała się tylko wschodnia część średniowiecznych fortyfikacji. Cały obszar ścisłego centrum objęty jest ochroną konserwatorską (układ architektoniczny i urbanistyczny), a ze względu na zachowane do dziś zabytki i bliskość Doliny Debrzynki stanowi teren atrakcyjny turystycznie. 

Śródmieście pełni przede wszystkim funkcje usługowe i handlowe. Na jego terenie zlokalizowana jest duża część sklepów i punktów usługowych, takich jak Urząd Miasta i Gminy Debrzno, Centrum Kultury, Sportu i Turystyki, poczta, kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Opracowując program rewitalizacji w latach 2016-2017 w Gminie Debrzno dokonano dogłębnej charakterystyki obszaru rewitalizacji i zidentyfikowano główne problemy występujące na tym terenie. W sferze społecznej największymi problemami obszaru było bezrobocie, wysoki poziom przestępczości, ubóstwo, uzależnienie od pomocy społecznej, problemy edukacyjne, w tym wysoki odsetek dzieci i młodzieży nieotrzymujących promocji do kolejnych klas. Ponadto, tak jak cała Gmina Debrzno, obszar rewitalizacji borykał się także z dużymi problemami demograficznymi, które objawiały się postępującą depopulacją oraz wysokimi wskaźnikami obciążenia demograficznego. Problemy, potrzeby i wyzwania w pozostałych sferach dotyczyły spraw typowych dla miasteczek tej wielkości- problemy małych podmiotów gospodarczych na obszarze rewitalizacji, zły stan techniczny starszych budynków mieszkalnych, nieoptymalnie wykorzystana przestrzeń publiczna i półpubliczna, w tym jej niska jakość i kwestie dotyczące jej dostępności dla różnych grup oraz bezpieczeństwa.

Jedną z najbardziej zaniedbanych przestrzeni w obszarze rewitalizacji była ulica Barlickiego – zniszczone nawierzchnie, zdegradowana zieleń, brak małej architektury oraz oświetlenia. Powyższe wpływało na to, że ulica funkcjonowała bardziej jako dojście gospodarcze do budynków mieszkalnych niż ogólnodostępna przestrzeń publiczna. Dzięki położeniu w pobliżu ogólnodostępnych usług oraz bezpośredniego otoczenia historycznego miasta – ulica miała szansę stać się miejscem spotkań dla mieszkańców, atrakcją turystyczną oraz nowym ciągiem komunikacyjnym prowadzącym do baszty przy ulicy Młyńskiej.

Opis zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego

Zintegrowany projekt rewitalizacyjny realizowany przez Gminę Debrzno obejmuje 2 inwestycje: społeczną „Utworzenie Centrum Usług Społecznych na obszarze zdegradowanym", czyli działania prowadzone w powstałym obiekcie i przestrzeniach oraz infrastrukturalną „Rewitalizacja przestrzeni w obszarze zdegradowanym w Debrznie". Zaplanowane w sposób kompleksowy działania są odpowiedzią na zdiagnozowane problemy. Dzięki środkom z Regionalnego Programu Operacyjnego następuje całkowita odnowa zdegradowanej części miasta.

Głównym przedsięwzięciem rewitalizacyjnym było utworzenie na obszarze śródmieścia Centrum Usług Społecznych (dalej: CUS), czyli nowoczesnego obiektu, który służyłby mieszkańcom Debrzna. W trakcie przygotowania projektu rewitalizacji podjęto decyzję, że obiekt ten powinien łączyć w sobie nowoczesność i elementy nawiązujące do historii tego obszaru. Z tego też powodu CUS został zaprojektowany przy ulicy Barlickiego 2 – w miejscu byłego budynku mieszkalnego, którego część bezpośrednio przylegała do centralnej części średniowiecznych murów obronnych. W ramach zrealizowanych prac zagospodarowano też teren przed budynkiem.

W nowo wybudowanym obiekcie realizowany jest szereg zajęć dla mieszkańców obszaru rewitalizacji, głównie rodzin z dziećmi oraz osób niesamodzielnych. Oferowane jest wsparcie dla rodziców przy rozwiązywaniu problemów opiekuńczo-wychowawczych, opieka pozaszkolna i zajęcia socjoterapeutyczne, pomoc w postaci krótkoterminowej opieki nad osobami niesamodzielnymi, a także wsparcie ich opiekunów. Zapewniona jest również pomoc logopedy, psychologa, prawnika oraz dietetyka, zajęcia animacyjne dla dzieci, wyjazdy do kina, na basen, kolonie dla dzieci. CUS oferuje też pomoc w nauce, wsparcie trenera personalnego, warsztaty kulinarne dla dzieci i rodziców, a także pomoc asystenta rodziny i wiele innych działań których celem jest podniesienie komfortu życia osób objętych programem. Grupę docelową projektu stanowi 80 osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Działania społeczne realizowane są od sierpnia 2021 r. do końca czerwca 2023 r. przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Debrznie w partnerstwie ze Stowarzyszeniem „Na Rzecz Rozwoju Miasta i Gminy Debrzno".

Realizacja projektu infrastrukturalnego zakładała też zagospodarowanie placu przy. ul. Barlickiego znajdującego się przy murach miejskich. Zakres i koncepcję zagospodarowania przestrzeni opracowano w ramach konkursu architektonicznego. Plac podzielony został na trzy części: strefę odpoczynku w słońcu, strefę odpoczynku w cieniu oraz w środku część komunikacyjną. Wykonane prace obejmowały m.in. odnowienie terenów zielonych, montaż małej architektury, w tym ławek i leżaków parkowych.

Obok placu przy ul. Barlickiego utworzone zostało również podwórko miejskie, dzięki temu powstała spójna, atrakcyjna przestrzeń przyjazna dla mieszkańców będąca miejscem rekreacji i zabaw na świeżym powietrzu. Teren wzbogacony został m.in. o zieleń, oświetlenie i małą architekturę. 

Ważnym elementem dziedzictwa kulturowego na obszarze rewitalizacji są średniowieczne mury. W ramach podjętych działań możliwa była renowacja ich części sąsiadującej z budynkiem Centrum Usług Społecznych. Przy murach wykonana została baszta pełniąca rolę punktu widokowego w nowym ciągu pieszo-jezdnym ul. Barlickiego. Przestrzeń przy murach wraz z basztą widokową jest przede wszystkim użytkowana przez osoby korzystające z ośrodka wsparcia, ale także ze względu na nowe funkcje korzystają z niej pozostali mieszkańcy obszaru rewitalizacji. Docelowo będzie to też miejsce, w którym będą odbywały się projekcje filmów, warsztaty i inne wydarzenia artystyczne dla ogółu mieszkańców.

Na podniesienie komfortu życia mieszkańców, jaki i na zwiększenie atrakcyjności, estetyki przestrzeni obszaru wpływ ma też przebudowa i budowa ciągu pieszo-jezdnego ulicy Barlickiego. Wykonany ciąg komunikacyjny stanowi połączenie – oś pomiędzy zagospodarowanym placem w jego północnej części, a także zapewnia dostęp do Centrum Usług Społecznych, Baszty – punktu widokowego i murów. Tak więc ciąg ten pełni ważną rolę na terenie inwestycji i całego miasta, łączy wszystkie zadania realizowane w ramach projektu. Deptak został dostosowany zarówno do potrzeb okolicznych mieszkańców, ale także turystów. W trakcie prac wymieniono całkowicie starą nawierzchnię. Jej miejsce zajął ceglany bruk. Przebudowie uległa również infrastruktura podziemna, zamontowano nowe oświetlenie uliczne, a rodzaj nawierzchni dostosowano do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Wspólnie z mieszkańcami zagospodarowano 3 przestrzenie publiczne (przestrzeń przy Baszcie Czarownic, teren przy przystanku autobusowym oraz przy Centrum Kultury Sportu i Turystyki) oraz wykonano mural na ścianie należącej do Wspólnoty Mieszkaniowej. Społeczność lokalna decydowała o docelowym zagospodarowaniu terenów, wyborze inwestycji do realizacji, przeprowadzono kurs z zakresu ogrodnictwa oraz zajęcia praktyczne, mieszkańcy aktywnie włączyli się w prace realizacyjne. Całe przedsięwzięcie zlecono w ramach konkursu Stowarzyszeniu Przedsiębiorców Gminy Debrzno.

Nawiązanie do historii

Działania infrastrukturalne podjęte w ramach projektu nawiązywały do historycznego charakteru obszaru rewitalizacji. Dzięki projektowi powstała wysokiej jakości przestrzeń publiczna, która docelowo przyciągnie mieszkańców nie tylko zdegradowanego terenu, ale również całego miasta i gminy Debrzno.

Kiedy efekty i ile to kosztuje?

Zaplanowane prace obejmują teren o powierzchni ok. 17 ha, który zamieszkuje prawie 750 osób. Działania infrastrukturalne realizowane były w latach 2018 – 2021, a społeczne prowadzone są w latach 2022-2023.

Całkowita wartość 2 projektów rewitalizacyjnych to prawie 5,6 mln zł. Dofinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego wyniosło ponad 4 mln zł.

Poniżej mapa z zaznaczonymi inwestycjami, realizowanymi w oparciu o wyżej wskazane dofinansowanie.

Więcej informacji:

• strona poświęcona rewitalizacji Śródmieścia w Debrznie (dostępna TUTAJ);
• konto w serwisie Facebook „Centrum Usług Społecznych na obszarze rewitalizacji w Debrznie" (dostępne TUTAJ);
• film przedstawiający Wizualizację zmian przestrzeni miejskiej na obszarze rewitalizacji (dostępny TUTAJ);
• film poświęcony rewitalizacji Śródmieścia w Debrznie (dostępnyTUTAJ);
• film przedstawiający proces powstawania muralu w Debrznie (dostępny TUTAJ);
• folder poświęcony rewitalizacji Śródmieścia Debrzna (dostępny TUTAJ);
• podcast „Jak zrewitalizować małe miasto?" (dostępny TUTAJ).

Projekty komplementarne realizowane równolegle na obszarze rewitalizacji:

1. Adaptacja części pomieszczeń Centrum Kultury, Sportu i Turystyki niezbędnych do uruchomienia kina studyjnego.
2. Budowa nowych budynków komunalnych.
3. Przebudowa ul. Traugutta, ul. Harcerskiej, ul. Rynek i ul. Kościuszki.
4. Iluminacja środkowej części murów obronnych.

Materiał opracowany we współpracy z Urzędem Miejskim w Debrznie.