POMORSKA REWITALIZACJA – Stare Centrum Żukowa

Projekt „Rewitalizacja Starego Centrum Żukowa" dofinansowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 objął prace związane z zagospodarowaniem terenu i przestrzeni publicznych oraz modernizacją obiektów wraz z infrastrukturą towarzyszącą. Celem było uatrakcyjnienie historycznego centrum Żukowa, a także stworzenie mieszkańcom miejsca do rekreacji.

Położenie geograficzne, uwarunkowania przestrzenne, główne atrakcje

Żukowo to miasto położone we wschodniej części Pojezierza Kaszubskiego, nad rzeką Radunią. Zlokalizowane jest w środkowej części województwa pomorskiego, w powiecie kartuskim i stanowi siedzibę gminy Żukowo. Zajmuje powierzchnię 4,7 km², a liczba jego mieszkańców wynosi ok. 7 tysięcy osób i nieustannie wzrasta. Żukowo należy do najmłodszych miast w Polsce – uzyskało prawa miejskie 1 stycznia 1989 r.

Gmina położona jest w obrębie kilku obszarów geograficznych, administracyjnych, przestrzennych i funkcjonalnych. Należy do Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego w strefie tzw. metropolii funkcjonalnej. W kontekście aglomeracji rozwój gminy następuje wzdłuż głównych dróg - w układzie pasmowo-węzłowym oraz w układzie strefowym w obrębie terenów suburbanizacji przyległych do granic miasta Gdańska i Gdyni. Ze względu na coraz lepsze połączenia komunikacyjne oraz atrakcyjność inwestycyjną w ostatnich latach następuje tu intensywny rozwój zabudowy - głównie mieszkaniowej jednorodzinnej. Przestrzeń Żukowa tworzą głównie obszary zurbanizowane oraz grunty rolne. W okolicach można dostrzec wiele walorów przyrodniczych w formie kompleksów leśnych oraz jezior, które warunkują powstawanie atrakcyjnych terenów rekreacyjnych. Rejony te można zwiedzać dzięki istniejącym szlakom turystycznym.

Obszar zdegradowany – geneza i główne wyzwania

Potrzeba realizacji projektu rewitalizacyjnego wynikła bezpośrednio ze zdiagnozowanych problemów. W wyniku obserwacji oraz konsultacji społecznych przeprowadzonych wśród mieszkańców zidentyfikowano problemy takie jak niedostateczne zagospodarowanie przestrzeni miejskiej, czy też ubytki w infrastrukturze społeczno-kulturowej. Brakowało miejsca ukierunkowanego na zaspokajanie potrzeb w postaci usług społecznych, gospodarczych, rekreacyjnych, kulturalnych i edukacyjnych, co wpłynęło na niski stopień aktywności mieszkańców obszarów zdegradowanych. Szczególnie odczuwalny był brak placówki przystosowanej do udzielania wsparcia osobom zagrożonym ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Wskazano także na potrzebę stworzenia miejsca spotkań, które pomogłoby kształtować lokalne więzi społeczne. Ponadto Żukowo posiadało niewystarczającą ilość terenów zielonych służących celom rekreacyjno-rozrywkowym, a potencjalnie atrakcyjny fragment przestrzeni publicznej w centrum miasta był zdegradowany, co utrudniało rozwój urbanistyczny i ekonomiczny. Kolejnym istotnym problemem okazał się zły stan techniczny pieszych ciągów komunikacyjnych oraz niedostateczny dostęp do obiektów i zmodernizowanej infrastruktury. Stanowiło to niebezpieczeństwo i znaczne utrudnienie dla osób starszych, osób z niepełnosprawnościami i małych dzieci.

Powierzchnię obszaru zdegradowanego oszacowano na 87 ha, a liczba jego mieszkańców wyniosła 890 osób. Dzięki realizacji projektu problemy takie jak negatywne zjawiska społeczne, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne oraz techniczne zostały częściowo lub całkowicie wyeliminowane.

Program rewitalizacji

Gmina Żukowo 31 marca 2020 r. uchwaliła Program Rewitalizacji Gminy Żukowo na lata 2016-2023, który był wcześniej konsultowany z mieszkańcami w marcu 2017 roku. Konsultacje prowadzone były w formie spotkań otwartych, umożliwiających omówienie projektu dokumentu. Ich celem było zebranie wniosków, opinii i propozycji dotyczących założeń projektu. Uwagi zbierane były zarówno podczas spotkań stacjonarnych, jak i w formie pisemnej lub elektronicznej z wykorzystaniem specjalnego formularza konsultacyjnego.

Opis projektu zintegrowanego

Zintegrowany projekt rewitalizacyjny realizowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 zawierał prace infrastrukturalne finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz projekt społeczny finansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

W ramach projektu finansowanego z Poddziałania 8.1.1 zrealizowane zostały następujące działania infrastrukturalne:

• Zadanie 1 - Modernizacja i adaptacja zabytkowego spichlerza wraz z zagospodarowaniem terenu

W ramach projektu odrestaurowany został zabytkowy spichlerz o powierzchni użytkowej wynoszącej 871,52 m², który udostępniono mieszkańcom na cele społeczno-kulturalne. Pozwoliło to na zachowanie go od zniszczenia przy jednoczesnym zachowaniu wartości historycznej oraz tożsamości tworzonej przez historyczną zabudowę Miasta Żukowa. Realizacja inwestycji była niezbędna do wyprowadzania obszaru Centrum Żukowa z postępującej degradacji, zniszczenia i stanu kryzysowego przy jednoczesnym przywróceniu funkcji społecznych. Zagospodarowano również teren o powierzchni 740,87 m² wokół obiektu. Wykonanie Zadania 1 przyczyniło się do powstania miejsca pełniącego funkcję nowoczesnego i wszechstronnego centrum kultury co wpływa m.in. na wzmocnienie więzi lokalnej społeczności oraz zwiększenie stopnia aktywności mieszkańców.

• Zadanie 2 - Zagospodarowanie przestrzeni przy klasztorze pod przestrzeń publiczną ogólnoparkową wraz z towarzyszącą małą infrastrukturą

Zrealizowane działania są odpowiedzią na zgłaszane potrzeby mieszkańców dotyczące zagospodarowania przestrzeni publicznej w centrum miasta celem udostępnienia jej jako miejsca spotkań i rekreacji. Zadanie nr 2 zostało zrealizowane z Partnerem – Parafią WNMP w Żukowie, która udostępniła teren o powierzchni 1.3062 ha oraz zapewniła wkład własny w wysokości 15%. W tym miejscu powstał wyposażony w małą architekturę park, gdzie utworzono ścieżki piesze, oczyszczono staw, a na stawie zamontowano kładkę. Koncepcja zagospodarowania zieleni parkowej i roślin wodnych wraz z wydzielonym miejscem rekreacji została wykonana na podstawie konkursu. Dzięki tym działaniom miejsce stało się o wiele bardziej estetyczne oraz funkcjonalne.

• Zadanie 3 - Modernizacja ul. 3 Maja w Żukowie wraz z infrastrukturą towarzyszącą

Dzięki zmodernizowanej infrastrukturze okołodrogowej centrum Żukowa stało się bardziej atrakcyjne i jest chętniej uczęszczane przez mieszkańców zarówno terenu zdegradowanego, jak i całej gminy. Wykonanie robót składających się na modernizację oświetlenia i chodnika z dostosowaniem do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, wymianę barier na moście przechodzącym przez kanał Raduni oraz montaż elementów małej infrastruktury zapewnia bezpieczeństwo ruchu pieszych i eksponuje zabytki znajdujące się w historycznym centrum. Przyjęte rozwiązania przyczyniły się do zatrzymania postępującej degradacji stanu technicznego tkanki miejskiej oraz zapewniły mieszkańcom dostęp do bezpiecznej infrastruktury.

W ramach projektu komplementarnego „Utworzenie Centrum Aktywności Rodzin w Żukowie" (Oś Priorytetowa 6, Poddziałanie 6.2.1 - Rozwój usług społecznych – mechanizm ZIT) zostało utworzone Centrum Aktywności Rodzin - CAR. Centrum pełni funkcję ośrodka opieki dziennej poprzez prowadzenie kompleksowych zajęć dla rodzin potrzebujących wsparcia – w szczególności zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, osób niesamodzielnych, starszych czy samotnie wychowujących dzieci. W ramach działalności odbywają się zajęcia indywidualne oraz grupowe w postaci różnego rodzaju terapii, warsztatów, poradnictwa i edukacji. W budynku CAR mieszczą się specjalne sale spełniające ważne potrzeby mieszkańców. Jedna z nich - sala multimedialna posiada możliwość łatwej adaptacji, dzięki czemu dostosowana jest do pełnienia wielu funkcji mających na celu integrację lokalnej społeczności. Gmina Żukowo wspólnie z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej deklaruje gotowość do świadczenia w tym miejscu usług psychologa, pedagoga, prawnika, czy logopedy. W razie potrzeby istnieje tu także możliwość organizacji warsztatów skierowanych dla rodziców, warsztatów komunikacji oraz zajęć wyrównawczych dla dzieci. Ośrodek Kultury i Sportu w Żukowie organizuje natomiast zajęcia kulturalne i sportowe skierowane do wszystkich mieszkańców gminy. W sali odbywają się m.in. wystawy oraz pokazy filmowe i teatralne.

Partner projektu - Spółdzielnia Socjalna „Bezpieczni Podopieczni" w ramach trwałości projektu deklaruje prowadzenie Klubu Seniora oraz wsparcie dla osób niepełnosprawnych, w tym usługi opiekuńcze i zajęcia w zakresie arteterapii, kinezyterapii, socjoterapii czy ergoterapii świadczone przez trzech opiekunów oraz usługi psychologa i rehabilitanta/ fizjoterapeuty.

Wszelkie działania zrealizowane w ramach projektu przyczyniły się do likwidacji barier dzięki czemu są przyjazne m.in. dla osób, które mają trudności w poruszaniu się. Proponowane działania rewitalizacyjne były niezbędne do osiągnięcia założonych celów zarówno w projekcie infrastrukturalnym, jak i projekcie w ramach poddziałania 6.2.1, który stanowi jego dopełnienie.

Instrument elastyczności

Instrument elastyczności został zrealizowany z udziałem lokalnej społeczności zamieszkującej obszar objęty rewitalizacją. Mieszkańcy zostali włączeni w prace związane z porządkowaniem terenu i nasadzaniem zieleni, dzięki czemu miejsca te zyskały funkcjonalność i estetykę.

Podsumowanie

Głównym celem projektu było utworzenie miejsc świadczenia zróżnicowanych usług służących mieszkańcom oraz uatrakcyjnienie historycznego centrum Żukowa. Dokonano tego poprzez zagospodarowanie i udostępnienie mieszkańcom rekreacyjnych terenów zielonych oraz przestrzeni publicznych i półpublicznych o lokalnym charakterze wraz z umieszczeniem unikalnej małej architektury dedykowanej konkretnym miejscom. Dzięki modernizacji infrastruktury wyeksponowano zabytki, których stan techniczny wraz z otoczeniem z biegiem czasu uległ znacznej degradacji. Adaptacja obiektów tego typu na potrzeby społeczne oraz przekształcenie terenu w pobliżu na przestrzeń parkową w dużym stopniu wpłynęła na przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom społecznym, środowiskowym, przestrzenno-funkcjonalnym oraz technicznym. Teren objęty projektem wyposażono także w brakującą infrastrukturę komunalną.

W Żukowie rozbudowany został budynek historycznego spichlerza, w którym mieści się Strefa Kultury oraz Centrum Aktywności Rodzin – CAR. Budynek stanowi „serce kulturalne" gminy służące różnorodnym inicjatywom oraz wydarzeniom. Jest to miejsce, gdzie prowadzone są zajęcia edukacyjno-integracyjne wspomagające naukę, rozwój osobisty, kulturalny i intelektualny skierowane m.in. do dzieci, młodzieży, rodzin oraz seniorów. Pełni także funkcję ośrodka opieki dziennej dla rodzin potrzebujących wsparcia. W okolicy spichlerza umieszczone zostały ciągi pisze i rowerowe, powstały miejsca postojowe i oświetlenie, co przyczyniło się do znacznego zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców i dostosowania terenu dla osób z niepełnosprawnościami. Ponadto poprzez zastosowanie tzw. finansowania krzyżowego wykonano liczne nasadzenia roślin dzięki czemu zwiększono walory przyrodnicze obszaru wpływając tym samym na poprawę środowiska.

Realizacja projektu rewitalizacyjnego w Żukowie pozwoliła w znacznym stopniu zaspokoić potrzeby mieszkańców wynikające ze zdiagnozowanych problemów. Dzięki rozwojowi funkcji edukacyjnych, kulturalnych i integracyjnych zmniejszyło się m.in. zagrożenie ubóstwa rodzin i wykluczenia społecznego. Odnotowano zwiększenie aktywności gospodarczej w gminie, co ma odzwierciedlenie w stopniu rozwoju gospodarczego zarówno Żukowa, jak i całego regionu. Wszystkie działania wchodzące w skład projektu zrealizowano przy jednoczesnym poszanowaniu i zachowaniu tożsamości i wartości historycznej Miasta Żukowa.

Rozwiązania przyjęte w projekcie spełniają wymogi wynikające z obowiązujących norm i przepisów oraz przepisów związanych z ochroną środowiska oraz charakteryzują się energooszczędnością, trwałością jak również oszczędnością zasobów.

Całkowita wartość projektu: 14 230 625,44 PLN

Wydatki kwalifikowalne: 12 243 340,54 PLN

Dofinansowanie: 7 268 364,44 PLN (59,37%)

Okres realizacji: 03.04.2017 r. – 31.12.2020 r.

Artykuł powstał we współpracy z Urzędem Miejskim w Żukowie z wykorzystaniem informacji zawartych w dokumencie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Gminy Żukowo oraz informacji zamieszczonych na stronie internetowej Gminy Żukowo - www.zukowo.pl