POMORSKA REWITALIZACJA – Nowy Świat w Lęborku

W 2015 roku przystąpiono do prac nad trzecią odsłoną działań rewitalizacyjnych Lęborka. W poprzednich latach wsparcie ukierunkowane było na obszar historycznego Śródmieścia, z kolei obecnie w wyniku przeprowadzonych analiz kompleksową odnowę przechodzi teren „Nowy Świat".

Lębork to miasto powiatowe położone w północno-zachodniej części województwa pomorskiego nad rzeką Łebą i jej dopływem Okalicą, zajmuje obszar 18 km2, który zamieszkuje ok. 34 tys. mieszkańców. Posiada bardzo dogodne połączenia komunikacyjne ponieważ zlokalizowane jest przy międzynarodowej trasie drogowej E28 Gdańsk -Szczecin (droga krajowa nr 6), dodatkowo jest ważnym węzłem kolejowym.

Lębork ma długą i interesującą historię, prawa miejskie otrzymał już w 1341 roku. Przez wieki było to miasto pogranicza, zatem jego dzieje są ściśle związane z dziejami Polski i Niemiec. Po II wojnie światowej Lębork powrócił do Polski. Sporych zniszczeń doznał w 1945 roku, w wyniku działań wkraczającej Armii Czerwonej.

Niekorzystną cechą jest podział miasta przez pas komunikacyjny i tereny gospodarczo-przemysłowe oraz odcięcie układem komunikacyjnym rangi ponadlokalnej głównych terenów rozwojowych od miasta zasadniczego.

Obszary położone w centrum już od wielu lat charakteryzują się wyższym poziomem ubóstwa związanym m.in. ze starą zabudową, utrudnionym dostępem do komunalnej sieci ciepłowniczej, zwartą zabudową, brakiem terenów rekreacyjnych, zabudową wielomieszkaniową o złym stanie technicznym i zdewastowanych, niefunkcjonalnych podwórkach. Powoduje to utrzymującą się od lat wyprowadzkę bardziej zasobnych mieszkańców na obrzeża miasta do bardziej wygodnych i bezpieczniejszych dzielnic. W centrum następuje kumulacja problemów społecznych wynikająca głównie ze słabej kondycji ekonomicznej mieszkańców oraz ich słabszej zaradności życiowej. Społeczność ta systematycznie szybciej starzeje się w porównaniu z pozostałymi dzielnicami miasta.

Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji

Pierwszym etapem ważnym dla określenia, na jakim obszarze podejmowane będą działania w ramach procesu rewitalizacji, było wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, który poprzedziło sporządzenie diagnozy oraz przeprowadzenie konsultacji społecznych. Obszar miasta został podzielony na 20 jednostek urbanistycznych, czyli zwarte obszary z infrastrukturą. W ramach prac nad delimitacją, przeprowadzono analizę sytuacji społeczno-gospodarczej miasta w odniesieniu do określonych jednostek. Na podstawie opracowanej diagnozy, w czerwcu 2016 r. Rada Miejska wyznaczyła w drodze uchwały obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji. Uchwała ta została zmieniona w maju 2019 r., poszerzając obszar zdegradowany o dwa kolejne podobszary.

Ostatecznie w Lęborku został wyznaczony obszar zdegradowany obejmujący podobszar T.10 – Śródmieście, rejon ulic Sienkiewicza i Targowej, podobszar T.13 – Osiedle Stare Zatorze, rejon ulic Kościuszki i Bema oraz podobszar Tz - Nowy Świat – tj. rejon ulic Kossaka, Stryjewskiego i Gdańskiej (dalej: Nowy Świat). Jako obszar rewitalizacji wyznaczono  podobszar Nowy Świat o łącznej powierzchni 70,9 ha obejmującej 3,9 % powierzchni miasta, zamieszkały przez 5 245 osób, co stanowi 15,2 % mieszkańców miasta.

Program rewitalizacji i włączenie mieszkańców

Dla wyznaczonego w czerwcu 2016 roku  obszaru rewitalizacji opracowano Gminny Program Rewitalizacji Miasta Lęborka (dalej: GPR) przyjęty w dniu 28 czerwca 2017 r. (aktualizacja w dniu 14 czerwca 2019 r.). Zawartość programu rewitalizacji tworzona była we współpracy z lokalnymi partnerami: przedsiębiorcami i wspólnotami mieszkaniowymi, organizacjami pozarządowymi, kościołami i związkami wyznaniowymi, mieszkańcami obszaru rewitalizacji oraz  wszystkimi zainteresowanymi związanymi z Lęborkiem. Wśród przeprowadzonych działań angażujących interesariuszy można wyróżnić m.in.:

• mobilny punkt konsultacyjny w formie spotkania pod namiotem, podczas którego rozmawiano z mieszkańcami o problemach i szukano ich rozwiązań. Zebrano kilkadziesiąt ankiet i pomysłów, w tym także od dzieci i młodzieży, które szczególnie chętnie pisały o swoich potrzebach. Spotkaniu towarzyszyły animacje i zabawy dla dzieci,

• warsztaty, na których wspólnie pracowano nad głównymi założeniami programu, w tym określeniu wizji obszaru i kierunków działań, a także nad potencjałami tego miejsca i głównymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi,
• konsultacje zapisów programu z wykorzystaniem m.in. spotkania otwartego w Urzędzie Miejskim. Zrealizowano też piknik przy ul. Stryjewskiego, podczas którego zostały zaprezentowane wizualizacje najważniejszych przedsięwzięć, a pracownicy ratusza udzielali dodatkowych informacji. Zainteresowaniem cieszył się też spacer badawczy po obszarze z warsztatami,

• debatę podsumowującą diagnozę obszaru rewitalizacji,
• otwarte nabory partnerów do wspólnej realizacji projektów, które ujęto w GPR.

Na etapie wdrażania programu rewitalizacji interesariusze włączani są poprzez m.in. partycypacyjne projektowanie rozwiązań przestrzennych – m.in. odbyły się spotkania dotyczące koncepcji zagospodarowania podwórek integracyjnych z mieszkańcami sąsiadujących z nimi budynków wielomieszkaniowych, spacery badawcze, udział w otwartych spotkaniach Komitetu Rewitalizacji.

Szczegółowe informacje o procesie partycypacyjnym dostępne są:

• na stronie Urzędu Miejskiego w Lęborku,
• w Raporcie z procesu partycypacji procesu przygotowania GPR,
• w Raporcie z ewaluacji on-going GPR.

Krótka charakterystyka obszaru rewitalizacji:

Obszar „Nowy Świat" w Lęborku, położony jest w północnej części miasta, tuż obok Starego Miasta. Jego granice wyznaczają od zachodu – linia kolejowa do Łeby, od północy – rejon ul. Nadmorskiej i ul. Kossaka, od wschodu – granica posesji przyległych do ul. Kossaka, od południa – rzeka Łeba, al. Wolności, ul. Gdańska. W skład obszaru wchodzą m.in. ul. Stryjewskiego, Malczewskiego, Mostnika, Plac Kopernika.

Nowy Świat to teren stosunkowo jednorodny funkcjonalnie, w którym dominuje zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna oraz mieszkaniowo – usługowa z XIX i początków XX wieku. Obszar składa się z trzech historycznych przedmieść miasta. Pastwiskowe Przedmieście (wraz z osiedlem Nowy Świat), rejon ulicy Kossaka oraz przedmieście Gdańskie. Tereny te charakteryzują się wysokimi walorami historycznymi z licznymi zabytkami. Ponadto, część obszaru znajduje się w strefach ochrony archeologicznej.

Na etapie pogłębionej diagnozy obszaru ustalono, iż Nowy Świat to teren o utrwalonym wśród mieszkańców wizerunku zdegradowanej części miasta, której mieszkańcy borykają się z problemami społecznymi. Chociaż położony w sąsiedztwie historycznego centrum miasta, postrzegany jest jako peryferyjny, nieatrakcyjny. Opracowując program rewitalizacji zidentyfikowano główne problemy występujące na tym obszarze, w tym m.in.:

• wysoki odsetek osób w wieku poprodukcyjnym, związany ze starzeniem się społeczeństwa i odpływem młodych osób, najczęściej poszukujących lepszych warunków życia. Sytuacja ta generować będzie coraz większe potrzeby związane z opieką nad seniorami oraz stworzenia szerokiego katalogu związanych z tym usług społecznych, w tym wdrażanie działań aktywizacyjnych, pozwalających osobom starszym jak najdłużej aktywnie funkcjonować w społeczeństwie;
• ludzie młodzi, przerywający naukę, słabo wykształceni, niejednokrotnie powielający niekorzystne wzorce wyniesione ze swojego środowiska;
• wysoki poziom bezrobocia, często długotrwałego, ubóstwa i patologii społecznych wynikających z wieloaspektowych problemów społecznych (alkoholizm, przemoc i in.);
• zły stan starej zabudowy dominującej na obszarze, w tym też infrastruktury technicznej;
• brak zagospodarowanych przestrzeni, w tym otwartych przestrzeni integracyjnych do wypoczynku i rekreacji, spędzania wolnego czasu, zagospodarowania wymagają też tereny zieleni.

Przeprowadzone diagnozy i analizy jednoznacznie wskazały, iż przestrzeń publiczna, która była niewykorzystana i niezagospodarowana, zarówno między budynkami, jak i wzdłuż ulic, miała duży potencjał do aktywizacji społecznej mieszkańców. Jej zagospodarowanie stało się szansą na integrację mieszkańców, zwiększenie spójności społecznej i poprawienie wizerunku obszaru.

Zintegrowany projekt rewitalizacyjny

Dzięki rewitalizacji następuje ożywienie terenu dotkniętego wielowymiarowym kryzysem w sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzennej, technicznej i środowiskowej. Zintegrowany projekt rewitalizacyjny realizowany przez Gminę Miasto Lębork obejmuje 2 duże inwestycje: społeczną „Ożywiony Lębork „Nowy Świat" - usługi społeczne dla mieszkańców obszaru rewitalizacji", czyli działania prowadzone w powstałych obiektach i przestrzeniach oraz infrastrukturalną „Odnowiony Lębork - rewitalizacja obszaru Nowy Świat". Zaplanowane w sposób kompleksowy działania są odpowiedzią na zdiagnozowane problemy. Dzięki środkom z Regionalnego Programu Operacyjnego następuje całkowita odnowa tej zdegradowanej części miasta.

Prace w ramach projektu obejmują m.in. adaptację 2 budynków przeznaczonych do pełnienia nowych funkcji społecznych. Przebudowano dawną siedzibę Zakładu Komunikacji Miejskiej przy ul. Łokietka 5 z przeznaczeniem na Klub Osiedlowy BAZA, dodatkowo zagospodarowano teren przed budynkiem. Ideą przewodnią było stworzenie miejsca integrującego i wspierającego lokalną społeczność. W nowoczesnym budynku prowadzone są działania na rzecz mieszkańców. Obecnie funkcjonuje tutaj Punkt Wsparcia Rodzin, Punkty Wsparcia Seniorów oraz Ośrodek Pracy z Młodymi „Nasze Miejsce" prowadzany przez Wielkopolskie Stowarzyszenie Kuratorów Sądowych. Stowarzyszenie EDUQ w Punkcie Wsparcia Seniorów przygotowuje zajęcia zgodnie z zainteresowaniami Seniorów m.in. malowanie obrazów, szycie, wyszywanie haftem krzyżykowym oraz wiele innych. Seniorzy na zajęciach z animatorem społecznym obchodzili Dzień Ziemi, spotykają się także z ciekawymi osobami m.in. podróżnikami i artystami. Więcej informacji o projekcie i bieżących działaniach dostępnych jest na facebooku Klubu oraz na stronie Stowarzyszenia EDUQ.

Powiat, będący Partnerem projektu zaadaptował budynek po byłej kotłowni przy Placu Piastowskim (wejście od ulicy Łokietka) na potrzeby Placówki Wsparcia Dziennego. Zmianie uległo też otoczenie budynku. Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niepełnosprawnych „Otwarte Drzwi" prowadzi w obiekcie zajęcia świetlicowe dla dzieci i młodzieży. W ofercie Placówki jest też wsparcie streetworkerów, czyli pedagogów ulicy. Zadaniem Streetworkerów jest zapewnienie uczestnikom projektu wsparcia psychologicznego, organizowanie zajęć pozalekcyjnych, a także zgodnie z założeniami projektowymi pogłębianie  współpracy z rodzicami podopiecznych. Streetworkerzy organizują zajęcia mające na celu  integrację uczestników projektu. W ramach wsparcia udzielanego przez Streetworkerów odbyło się kino lenie, podchody zakończone ogniskiem oraz wyjścia do kina. Bieżące informacje o działaniach realizowanych w Placówce znajdują się na facebooku Stowarzyszenia Przyjaciół Osób Niepełnosprawnych "Otwarte Drzwi" oraz na stronie Stowarzyszenia.

W ramach projektu powstały tereny rekreacyjne, w tym: w rejonie ul. Kazimierza Wielkiego, na Placu Kopernika, przy ul. Malczewskiego, na zapleczu remizy straży pożarnej, skwer przy „Orliku" na Pl. Piastowskim, teren przyległy do kina „Fregata", gdzie powstał „Zakątek kultury". W trakcie realizacji jest jeszcze podwórko przy budynku Stryjewskiego 52, planowane zakończenie prac nastąpi w okresie wrzesień/październik 2021 r. Zakres i koncepcję zagospodarowania przestrzeni na Placu Kopernika i przy ul. Stryjewskiego 52 opracowano w ramach konkursów architektonicznych. Dzięki podjętym inwestycjom powstały m.in. nowe place zabaw, boisko, ścianka wspinaczkowa, rolkowisko, stanowiska do ćwiczeń, mała architektura, alejki, ścieżki, oświetlenie, zieleń. Nowe przestrzenie są ogólnodostępne i dostosowane do poszczególnych grup odbiorców, w tym dla dzieci, młodzieży, dorosłych, a także osób starszych.

Dzięki pracy animatora możliwe jest aktywne włączenie mieszkańców w zagospodarowanie 7 podwórek integracyjnych. Działania animacyjne obejmują m.in. indywidulane rozmowy w miejscach zamieszkania osób, spotkania i konsultacje, których efektem jest koncepcja zagospodarowania podwórek. Mieszkańcy są następnie włączani w prace realizacyjne. Działania te będą prowadzone do września/października 2021 r.

Poprawa jakości życia mieszkańców

Projekt zakładał też remont 28 budynków komunalnych i socjalnych oraz 8 budynków wspólnot mieszkaniowych będących Partnerami Projektu. Prace remontowe na wytypowanych obiektach zostały zakończone, a ich zakres w każdym z budynków dotyczył części wspólnych użytkowanych przez wszystkich mieszkańców. Obejmował on w zależności od potrzeb: remont elewacji, klatek schodowych i dachów, ocieplenie ścian i fundamentów, czy wymianę drzwi zewnętrznych.

Na podniesienie komfortu życia mieszkańców, jak i na zwiększenie atrakcyjności, estetyki przestrzeni obszaru wpływ ma też szereg inwestycji drogowych realizowanych wokół remontowanych obiektów i nowych terenów. Zadecydowaną poprawę skomunikowania obszaru z resztą miasta oraz swobodę przemieszczania się ma zapewnić budowa ścieżki rowerowej wraz z przebudową jezdni od ulicy Nadmorskiej, przez Stryjewskiego, Kellera i teren Klubu Osiedlowego „BAZA", Łokietka do Al. Wolności. Inwestycja ta jest w trakcie realizacji, a zakończenie prac planowane jest na listopad 2021 r. Remontom poddano również ulice i chodniki, w tym ul. Malczewskiego, połączenie ul. Kellera z ul. Łokietka, czy ul. Kazimierza Wielkiego – prace zakończą się tutaj w sierpniu 2021 r. Ponadto, aby zwiększyć poczucie bezpieczeństwa mieszkańców w sześciu lokalizacjach na terenie obszaru „Nowy Świat" zainstalowano kamery monitoringu.

Podmioty zaangażowane w realizację projektu

• wydziały Urzędu Miejskiego w Lęborku – Wydział Współpracy i Rozwoju (zarządzanie projektem „Ożywiony Lębork Nowy Świat – usługi społeczne dla mieszkańców obszaru rewitalizacji"), Wydział Realizacji Inwestycji (zarządzanie i realizacja  projektu „Odnowiony Lębork – rewitalizacja obszar Nowy Świat"), Wydział Finansowo – Budżetowy – rozliczenia finansowe, stanowisko ds. Gminnego Programu Rewitalizacji (Komitet Rewitalizacji, kontakty z mieszkańcami raporty, sprawozdawczość),
• 8 wspólnot mieszkaniowych z dofinansowaniem –  z ulic Mostnika, Stryjewskiego i Łokietka realizujących remonty części wspólnych budynków,
• Powiat Lęborski z dofinansowaniem – odpowiedzialny za adaptację byłej kotłowni na pomieszczenia Placówki Wsparcia Dziennego,
• Stowarzyszenia EDUQ, Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niepełnosprawnych „Otwarte Drzwi", Wielkopolskie Stowarzyszenie Kuratorów Sądowych – podmioty realizujące działania społeczne w Klubie Osiedlowym BAZA i Placówce Wsparcia Dziennego,
• Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej – część zadań w Placówce Wsparcia Dziennego, streetworkerzy.

Kiedy efekty i ile to kosztuje?

Działania realizowane są w latach 2018 – 2022.

Całkowita wartość 2 projektów rewitalizacyjnych to ponad 23 mln zł. Dofinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego wyniesie prawie 14,5 mln zł.

Na poniższej mapie zaprezentowano inwestycje realizowane w ramach zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego.

Więcej informacji o projekcie:

• infrastrukturalnym na stronie Urzędu Miejskiego
• społecznym na stronie Urzędu Miejskiego
• Koncepcja planowanych działań rewitalizacyjnych w latach 2017-2020
• Film na kanale youtube „Rewitalizacja Lębork Północ - Odnowiony i Ożywiony NOWY ŚWIAT"
• Wizualizacja Placu Kopernika w Lęborku na kanale youtube

Na obszarze rewitalizacji realizowane są równolegle komplementarne projekty:

• „Skarby Lęborka – ukazanie dziedzictwa kulturowego miasta przez odratowanie i wyeksponowanie elementów zabytkowego centrum" – projekt dofinansowany z EFRR w ramach RPO WP na lata 2014-2020
• "Więcej drzew i krzewów w mieście - zielony Lębork"– projekt dofinansowany z FS w ramach POIS na lata 2014-2020
• „Budowa połączenia drogowego ul. Kazimierza Wielkiego z ul. Czołgistów" – zadanie dofinansowane ze środków Funduszu Dróg Samorządowych oraz Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych

Materiał opracowany we współpracy z Urzędem Miejskim w Lęborku, Wydział Realizacji Inwestycji.