2007-2013
Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 obejmował środki finansowe kierowane na rozwój całego regionu w niespotykanej dotychczas skali. Jednym z kluczowych obszarów wsparcia udzielanego w ramach tego Programu były działania realizowane w ramach Osi Priorytetowej 3. Funkcje miejskie i metropolitalne. Szczególne zasady realizacji przedsięwzięć dotyczyły zaś Poddziałania 3.2.1 Kompleksowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne.
Interwencja w ramach kompleksowej rewitalizacji, kierowana była w pierwszej kolejności do miast pełniących rolę najważniejszych ośrodków rozwojowych na terenie województwa pomorskiego. Do grupy tej w planie zagospodarowania przestrzennego województwa zaliczono miasta, które były zamieszkiwane przez minimum 35 tysięcy mieszkańców. Stanowiły one wówczas grupę 12 spośród 42 miast regionu.
Identyfikacja obszarów zdegradowanych
Zgodnie z założeniami Programu regionalnego wsparciem w ramach kompleksowej rewitalizacji miała być objęta realizacja projektów o partnerskim i kompleksowym charakterze realizowanych w obszarze, który spełniał przynajmniej trzy z grupy podstawowych kryteriów degradacji. Uznano za nie wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia społecznego, wysoką stopę bezrobocia długotrwałego, wysoki poziom przestępczości i wykroczeń, niski poziom aktywności gospodarczej oraz złe warunki socjalnobytowe mieszkańców.
Zarówno sposób identyfikacji obszarów problemowych, jak i rekomendacje dla opracowania lokalnych programów rewitalizacji, zostały zebrane w postaci przedstawionych w 2008 roku wytycznych programowych Instytucji Zarządzającej.
Indywidualny charakter wsparcia
Projekty ubiegające się o dofinansowanie obejmowały spójne i powiązane ze sobą działania, których celem było rozwiązanie najważniejszych problemów zidentyfikowanych dla każdego z obszarów w ramach programów rewitalizacji. Ustalenie ich szczegółowego zakresu odbywało się więc w ramach współpracy pomiędzy samorządami lokalnymi oraz samorządem regionalnym, który był w tych pracach reprezentowany przez Zespół do spraw rewitalizacji utworzony w październiku 2008 roku przez Zarząd Województwa Pomorskiego.
Współpraca odbywała się w oparciu o tak zwaną notę intencyjną. Stanowiła ona autorską koncepcję każdego z miast odnoszącą się do charakterystyki obszaru oraz opisu działań, które zostały zaplanowane jako odpowiedź na zidentyfikowane przyczyny negatywnych procesów społecznych i gospodarczych dla każdej z wybranych lokalizacji. W oparciu o poszczególne koncepcje zawarto wówczas porozumienia, których celem było ustalenie uzgodnionego zakresu projektów dla poszczególnych obszarów. Projekty, które były zgodne z zawartymi porozumieniami, otrzymywały dodatkowe punkty na etapie oceny projektów konkursowych.
Przedsięwzięcia polegały na zróżnicowanych działaniach zakładających między innymi prace konserwatorskie i roboty budowlane w obiektach przeznaczonych na nowe funkcje społeczne i kulturalne.
Podejmowane działania obejmowały również wyposażenie w infrastrukturę techniczną i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. Bardzo ważnym obszarem wsparcia była też interwencja w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych na terenie zdegradowanych dzielnic.
Rola partnerów pozarządowych
Program regionalny był w całości realizowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Nie oznaczało to jednak rezygnacji z działań o charakterze społecznym, które stanowiły kluczowy element każdego z projektów stanowiąc nawet do 15% kosztów kwalifikowalnych. Wydatki realizowane w ramach instrumentu elastyczności obejmowały zarówno działania o charakterze edukacyjnym i kulturalnym, jak również wsparcie szkoleniowe i doradcze, a działania były w większości przypadków realizowane przy bezpośrednim zaangażowaniu organizacji pozarządowych oraz działających na danym terenie instytucji kultury. Takie założenie miało na celu stworzenie oferty, która realizowana będzie jak najbliżej lokalnej społeczności.
O projektach
W okresie tym zrealizowano łącznie osiem projektów rewitalizacyjnych, które zostały zaplanowane na terenie pięciu miast województwa pomorskiego. Ich całkowita wartość wyniosła ponad 228 mln złotych. Dofinansowanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przekroczyło z kolei 126 mln złotych.
Wsparcie aktywności społecznej osób zagrożonych wykluczeniem
Istotnym elementem wspierającym działania rewitalizacyjne realizowane w ramach Programu regionalnego były dodatkowe projekty ukierunkowane na wzrost aktywności zawodowej i społecznej mieszkańców poszczególnych obszarów wspierane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Konkursy na wsparcie tych działań organizowane były w okresie od 2009 do 2012 roku w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, dla którego Zarząd Województwa Pomorskiego był wówczas Instytucją Pośredniczącą. Przyjęcie takiego podejścia miało skutkować osiągnięciem większej spójności prowadzonych działań infrastrukturalnych z bezpośrednim wsparciem kierowanym na rzecz aktywności społecznej grup zagrożonych szczególnym wykluczeniem.
Środki Europejskiego Funduszu Społecznego skierowano na realizację łącznie 14 projektów w zakresie aktywizacji społecznej i zawodowej dedykowanych mieszkańcom obszarów objętych rewitalizacją, z czego aż 5 zrealizowanych zostało na terenie obszaru rewitalizacji w Słupsku.
Rewitalizacja w liczbach
Łącznie 5 miast zrealizowało kompleksowe projekty rewitalizacyjne
Projekty te dotyczyły 8 zdegradowanych obszarów
Powierzchnia obszarów wyniosła ponad 349 ha
Liczba mieszkańców przekraczała 50 330 osób
W działaniach społecznych uczestniczyło blisko 15 000 osób
Wsparciem objęto 129 budynków mieszkalnych
W zdegradowanych obszarach zrealizowano 14 komplementarnych projektów w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Docenieni w Europie
Pomorskie pomysły i sposób ich wdrażania są dla innych krajów Unii Europejskiej wzorem podejmowania działań na rzecz zwiększania odporności miast na negatywne zjawiska społeczne i gospodarcze. Projekt „Rewitalizacja Dolnego Miasta w Gdańsku” został zgłoszony do unijnego konkursu „REGIOSTARS 2016″ i zwyciężył w kategorii 4 CITYSTAR – Zrównoważony rozwój miast.
Celem konkursu, organizowanego od 2008 roku przez Komisję Europejską, jest promowanie wzorcowych rozwiązań w zakresie rozwoju regionalnego oraz wyróżnienie oryginalnych i inspirujących projektów mogących stać się wzorem dla innych regionów. W konkursie zorganizowanym przez Komisję Europejską wyróżniane są najbardziej inspirujące i innowacyjne projekty regionalne, współfinansowane ze środków unijnych.
Głównym założeniem i receptą na sukces pomorskiego projektu było zaangażowanie we wszystkie jego działania miejscowej społeczności oraz lokalnych organizacji pozarządowych, których wkład i pomysły były głównym wyznacznikiem i drogowskazem dla realizacji tego projektu.
W ramach działań promocyjnych organizatorzy konkursu zrealizowali w Gdańsku m.in. materiał filmowy dotyczący rewitalizowanego obszaru. Projekt został również opisany w broszurze wydanej przez Komisję Europejską.
Efekty działań
Prócz bezpośredniej poprawy jakości życia mieszkańców kompleksowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne przyczyniły się do wzrostu liczby podmiotów gospodarczych we wszystkich obszarach zdegradowanych objętych wsparciem. Pomimo, że największy wzrost ich liczby nastąpił w najmniejszych ośrodkach miejskich, co wynikało w szczególności z koncentracji działań rewitalizacyjnych w strefach śródmiejskich, również w przypadku dzielnic peryferyjnych następował stały wzrost liczby tych podmiotów.
Obszary stały się bardziej atrakcyjne pod kątem inwestycyjnym, co w niektórych przypadkach wpłynęło również na dynamikę procesów inwestycyjnych oraz zmieniło ich ogólny wizerunek i odbiór zewnętrzny.
Przedsięwzięcia wspierające lokalny potencjał rozwojowy
Odrębnym obszarem wsparcia, adresowanym do miast liczących mniej niż 35 tysięcy mieszkańców, były środki finansowe ukierunkowane w ramach działania 8.1 Lokalny potencjał rozwojowy. Dotyczyły one w szczególności nadawania funkcji społecznych przestrzeniom publicznym. W odróżnieniu od kompleksowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych działania te nie musiały jednak być realizowane na podstawie programów rewitalizacji w formule projektów partnerskich.
Spośród zrealizowanych działań aż 11 miasta przeprowadziło rewaloryzację reprezentacyjnych przestrzeni publicznych, zaś kolejne 4 zrealizowały działania dotyczące rewaloryzacji i zwiększenia atrakcyjności terenów zieleni.
Więcej informacji o procesie rewitalizacji w województwie pomorskim oraz o zrealizowanych projektach dostępnych jest w publikacji "Przestrzeń dla aktywności. Programowanie i realizacja przedsięwzięć rewitalizacyjnych" oraz w materiałach filmowych umieszczonych na kanale youtube.
Tekst opracował: Konrad Młynarczyk PBPR